Ανδρομάχη, Ευριπίδη

χρὴ δ᾽ οὔποτ᾽ εἰπεῖν οὐδέν᾽ ὄλβιον βροτῶν,
πρὶν ἂν θανόντος τὴν τελευταίαν ἴδῃς
ὅπως περάσας ἡμέραν ἥξει κάτω.

Κεντρικό στοιχείο της τραγωδίας· τα ανθρώπινα μπορεί να μεταβληθούν και ο ευτυχισμένος να δυστυχίσει. Μηδένα προ του τέλους μακάριζε, φωνάζει ο Ευριπίδης μέσα από το στόμα της Ανδρομάχης στην αρχή του έργου. Το ίδιο επαναλαμβάνει απέναντι στον Μενέλαο:

ἐπεὶ σὺ μὲν πέφυκας ἐν Σπάρτῃ μέγας,
ἡμεῖς δὲ Τροίᾳ γ᾽. εἰ δ᾽ ἐγὼ πράσσω κακῶς,
μηδὲν τόδ᾽ αὔχει: καὶ σὺ γὰρ πράξειας ἄν.

"Μεγάλος είσαι, έτσι ήμουν μες στην Τροία κι εγώ. Κι αν τώρα δυστυχώ, μην το 'χεις καύχημα· γιατί μπορεί κι εσένα να βρει η συμφορά."

Παράλληλα θέτει το ζήτημα της μονογαμίας.

ΕΡΜΙΟΝΗ
ἃ μὴ παρ᾽ ἡμᾶς εἴσφερ᾽: οὐδὲ γὰρ καλὸν
δυοῖν γυναικοῖν ἄνδρ᾽ ἕν᾽ ἡνίας ἔχειν,
ἀλλ᾽ εἰς μίαν βλέποντες εὐναίαν Κύπριν
στέργουσιν, ὅστις μὴ κακῶς οἰκεῖν θέλει.
ΧΟΡΟΣ
ἐπίφθονόν τοι χρῆμα θηλείας φρενὸς
καὶ ξυγγάμοισι δυσμενὲς μάλιστ᾽ ἀεί.

Όποιος δε θέλει να ζει στο σπίτι του άσχημα, πρέπει να θέλει μία γυναίκα μόνο, λέει η Ερμιόνη. Είναι οι γυναίκες ζηλόφθονες, προσθέτει ο Χορός. Τελικά γίνεται ή δε γίνεται να έχουν δυο γυναίκες τον ίδιο άντρα; Και ποιος είναι ο τρόπος να κρατήσει μια γυναίκα το σπίτι της και να ζει καλά με τον άντρα της; Η Ανδρομάχη λέει πως η γυναίκα πρέπει να δείχνει επιτηδειότητα:

οὐκ ἐξ ἐμῶν σε φαρμάκων στυγεῖ πόσις,
ἀλλ᾽ εἰ ξυνεῖναι μὴ 'πιτηδεία κυρεῖς.
φίλτρον δὲ καὶ τόδ᾽: οὐ τὸ κάλλος, ὦ γύναι,
ἀλλ᾽ ἁρεταὶ τέρπουσι τοὺς ξυνευνέτας

Εκείνη για χάρη του Έκτορα τον αγαπούσε μαζί με τις άλλες γυναίκες και θήλασε και τα παιδιά που έκανε με άλλες. Ο Έκτορας μαγευόταν κάθε φορά από τους τρόπους της. Αυτό έπρεπε να είναι το παράδειγμα για την Ερμιόνη και όχι η μάνα της η Ελένη που με το πάθος της κατέστρεψε και την Τροία και τον άνδρα που αγάπησε:

ὦ φίλταθ᾽ Ἕκτορ, ἀλλ᾽ ἐγὼ τὴν σὴν χάριν
σοὶ καὶ ξυνήρων, εἴ τί σε σφάλλοι Κύπρις,
καὶ μαστὸν ἤδη πολλάκις νόθοισι σοῖς
ἐπέσχον, ἵνα σοι μηδὲν ἐνδοίην πικρόν.
καὶ ταῦτα δρῶσα τῇ ἀρετῇ προσηγόμην
πόσιν: σὺ δ᾽ οὐδὲ ῥανίδ᾽ ὑπαιθρίας δρόσου
τῷ σῷ προσίζειν ἀνδρὶ δειμαίνουσ᾽ ἐᾷς.
μὴ τὴν τεκοῦσαν τῇ φιλανδρίᾳ, γύναι,
ζήτει παρελθεῖν: τῶν κακῶν γὰρ μητέρων
φεύγειν τρόπους χρὴ τέκν᾽, ὅσοις ἔνεστι νοῦς.

Για την ώριμη Ανδρομάχη, μια γυναίκα πρέπει να υποφέρει σιωπηρά από την αγάπη και όχι φανερά:

οὐκ αὖ σιωπῇ Κύπριδος ἀλγήσεις πέρι;

Η Ερμιόνη όμως είναι νέα, αλαζονική και δεν συγκρατείται.

Το αποκορύφωμα του προβληματισμού έρχεται στο δεύτερο στάσιμο, όπου ο χορός εξηγεί ότι όταν μπαίνουν δύο υπεύθυνοι για οτιδήποτε πράγμα, η συνεργασία τους δεν είναι χωρίς προβλήματα. Φαίνεται πως είναι στη φύση του ανθρώπου. Αυτό που γίνεται με τους κυβερνήτες μιας πολιτείας και τους πλοιάρχους ενός πλοίου, γίνεται, σύμφωνα με τον χορό, και με τις γυναίκες ενός σπιτιού.

Ταυτόχρονα, το αποκορύφωμα του προβληματισμού συμπίπτει με την αδικία που υφίστανται μάνα και γιος· η Ανδρομάχη και ο Μολοσσός οδηγούνται για σφαγή. Στο σημείο αυτό έρχεται ο Πηλέας και τα κάνει πουτάνα όλα. Θα ξεχωρίσω όμως κάτι από τα λόγια του: οι Σπαρτιάτες επιτρέπουν στις κοπέλες να αθλούνται με τα αγόρια και αυτό τις κάνει να κάνουν ό,τι θέλουν στα ερωτικά τους, ενώ όταν (στην Αθήνα) οι γυναίκες είναι στο σπίτι, μένουν σεμνές. Δε μας έφτανε το ζήτημα του γάμου και της μονογαμίας, τίθεται τώρα και ζήτημα ισότητας και διαπαιδαγώγησης.

Στο τρίτο στάσιμο επανερχόμαστε στο ζήτημα του δικαίου, με τον Χορό να παίρνει το μέρος της Ανδρομάχης και του παιδιού της. Χωρίς να γίνονται σαφή τα κριτήρια που καθιστούν κάτι δίκαιο και κάτι άδικο, ο Χορός εύχεται το δίκαιο να επικρατεί του άδικου και καταδικάζει τις νίκες που έχουν κερδηθεί με άδικα μέσα.

Και μετά από όλα αυτά, έρχεται ο Ορέστης. Στο σημείο αυτό σταματάω να γράφω, γιατί τσαντίζομαι με τον Ευριπίδη που κάνει το έργο μπουρδέλο.

Κλείνω με την ύβριν.Υποτίθεται ότι όλα αυτά έχουν γίνει επειδή ο Νεοπτόλεμος κατηγόρησε τον Απόλλωνα ότι σκότωσε τον πατέρα του τον Αχιλλέα. Ναι, καλά καταλάβατε. Όλα αυτά έχουν γίνει για αυτό. Είτε επειδή ο θεός σαν άνθρωπος κακός θυμήθηκε παλιά μαλώματα, οπότε δεν είναι σοφός. Είτε επειδή η τύχη είναι του θεού και το κακό το δίνει εκείνος.

Και επειδή δεν έφταναν όλα αυτά, μας πετάει και από μηχανής θεάν την Θέτιδα που ζητά από τον Πηλέα να σταματήσει να κλαίει για τους νεκρούς, γιατί "οι άνθρωποι όλοι τέτοιον κλήρον έλαβαν απ' τους θεούς, κι όλοι έναν θάνατο χρωστούν". Ασχολίαστο. Θα σχολιάσω όμως μια γνώμη του Ευριπίδη, ότι "φροντίζουν και για κείνην [την Τροία] οι θεοί, αν κι έπεσε από της Παλλάδας την οργή." Οι θεοί, δεν είναι των Ελλήνων μόνο. Όπως φαίνεται και στην Ιλιάδα, οι θεοί ισορροπούν με περίπλοκο τρόπο μεταξύ των Ελλήνων και των Τρώων, χωρίς να τους μονοπωλεί κανένας.