Ραψωδία Γ (συνέχεια)

Τι κάνεις όταν αγωνίζεσαι με τον αντιπαλό σου, έχει το πάνω χέρι στη μάχη και βρίσκεται κοντά στο να σε σκοτώσει;

Εξαφανίζεσαι με την βοήθεια της θεάς Αφροδίτης, εμφανίζεσαι στην κρεβατοκάμαρά σου και έρχεται η γυναίκα σου για να κάνετε σεξ.

Η Ελένη του τη λέει, γιατί περηφανευότανε για τις πολεμικές του δεξιότητες και θεωρούσε τον εαυτό του καλύτερο πολεμιστή από τον πρώην της. Δεν τολμά να ξαναπάει να πολεμήσουν. Από τη μια του λέει πως μακάρι να σκοτωνόταν, από την άλλη του λέει πως δεν πρέπει να δείξει αφροσύνη, γιατί αν τα βάλει με τον Μενέλαο θα χαθεί.

Ο Πάρης δεν αποθαρρύνεται από την ήττα του και την φυγή του. Και τον Μενέλαο, λέει, η Αθηνά τον βοηθάει. Την άλλη φορά εγώ θα τον νικήσω. "Έχουμε δα κι εμείς θεούς που να μας παραστέκουν". Έλα τώρα να κάνουμε σεξ. Σε ποθώ περισσότερο και από την πρώτη φορά που το κάναμε.

Ἀλλ᾽ ἄγε δὴ φιλότητι τραπείομεν εὐνηθέντε... Ἦ ῥα, καὶ ἄρχε λέχος δὲ κιών· ἅμα δ᾽ εἵπετ᾽ ἄκοιτις.

(Γράφτηκε το βράδυ της Steak & BJ Day)

Ραψωδία Γ

Γιατί γίνεται ο Τρωικός Πόλεμος;

Δυο απαντήσεις.

"Οὐ νέμεσις"

Χαλάλι της, Τρώες κι αντρείοι Αχαιοί για μια τέτοια γυναίκα
να πάσχουν πολεμώντας τόσα χρόνια· στην όψη μοιάζει φοβερά
με τις αθάνατες θεές.

Ο πόλεμος γίνεται για την Ελένη.


Όχι, δεν είσαι εσύ η αιτία, αίτιοι είναι οι θεοί,
που σήκωσαν τους Αχαιούς σ' αυτόν εδώ τον πολυδάκρυτό μας πόλεμο.

Ο πόλεμος γίνεται εξαιτίας των θεών. (οὔ τί μοι αἰτίη ἐσσί, θεοί νύ μοι αἴτιοί εἰσιν/ οἵ μοι ἐφώρμησαν πόλεμον πολύδακρυν Ἀχαιῶν·)


Οι δημογέροντες εντυπωσιάζονται από την ομορφιά της. Δεν είναι ντροπή που χάνονται αναρίθμητοι πολεμιστές για αυτήν.

Και μολαταύτα, ας είναι αυτή που είναι, καλύτερα μ' ένα
καράβι ν' αρμενίσει, να μη μας μείνει συμφορά μελλοντική,
σε μας και στα παιδιά μας.

Ο Πρίαμος δεν την κατηγορεί. Η πείρα του από τη ζωή και το βασιλικό του αξίωμα τον κάνουν να βλέπει την περιορισμένη ευθύνη των ανθρώπων στα μεγάλα γεγονότα.

Ο Πάνθος, ο Θυμοίτης, ο Λάμπος, ο Κλυτίος, ο Ικετάονας, ο Ουκαλέγοντας και ο Αντήνορας εντυπωσιάζονται από την ομορφιά. Δεν ξεγελιούνται όμως. Κρατούν τη σκέψη τους στραμμένη στο μέλλον, ζυγίζουν τα πράγματα, εξετάζουν τι συμφέρει την πόλη, φοβούνται τις συμφορές που μπορεί να πάθουν.

οὐ νέμεσις Τρῶας καὶ ἐϋκνήμιδας Ἀχαιοὺς
τοιῇδ᾽ ἀμφὶ γυναικὶ πολὺν χρόνον ἄλγεα πάσχειν·
αἰνῶς ἀθανάτῃσι θεῇς εἰς ὦπα ἔοικεν·
ἀλλὰ καὶ ὧς τοίη περ ἐοῦσ᾽ ἐν νηυσὶ νεέσθω,
μηδ᾽ ἡμῖν τεκέεσσί τ᾽ ὀπίσσω πῆμα λίποιτο.

Ραψωδία Α

Διαβάζοντας το Άλφα της Ιλιάδας νομίζω ότι είναι σημαντικό να ξεκαθαριστεί ο λόγος για τον οποίο ο Αγαμέμνονας και ο Αχιλλέας τσακώνονται και τελικά έρχονται πολλά δεινά πάνω στους Δαναούς.

α) Ο Αγαμέμνονας προσβάλλει τον ιερέα του Απόλλωνα, Χρύση
β) Ο Χρύσης ζητά από τον Απόλλωνα να εκδικηθεί την προσβολή και τη θλίψη που του προκάλεσαν οι Δαναοί.
γ) Ο Απόλλωνας προκαλεί δεινά στους Δαναούς.
δ) Ο μάντης Κάλχας εξηγεί τον λόγο των δεινών, αφού πρώτα εξασφαλίσει την προστασία του Αχιλλέα.
ε) Ο Αγαμέμνονας θυμώνει με τον Κάλχα αλλά τελικά υποχωρεί για να εξευμενιστεί ο Απόλλωνας. Ζητά όμως άλλο μερίδιο από τα λάφυρα προς αντικατάσταση της Χρυσηίδας.
στ) Ο Αχιλλέας αντιμίλησε στον Αγαμέμνονα κατηγορώντας τον για απληστία.
ζ) Ο Αγαμέμνονας αρνείται να μείνει χωρίς νέο μερίδιο από τα λάφυρα. Απειλεί πως αν δε του δώσουν λάφυρο της αρεσκείας του θα αρπάξει κάτι από τον Αχιλλέα ή κάποιον άλλο από τους άρχοντες.
η) Ο Αχιλλέας βρίζει τον Αγαμέμνονα, λέει πως αν και πολεμά πιο πολύ από κάθε άλλον αδικείται κάθε φορά στη μοιρασιά και πως προκειμένου να πολεμά για να μαζεύει ο Αγαμέμνονας πλούτη προτιμά να επιστρέψει στην πόλη του.
θ) Ο Αγαμέμνονας τον κατηγορεί ότι έχει φιλοπόλεμο / εριστικό χαρακτήρα και δηλώνει ότι θα πάρει την Βρισηίδα που αποτελεί λάφυρο του Αχιλλέα για να τιμωρήσει την αυθάδειά του.
ι) Ο Αχιλλέας τραβάει το σπαθί του και αμφιταλαντεύεται για το αν πρέπει να σφάξει τον Αγαμέμνονα.
ια) Η Αθηνά παρεμβαίνει και συγκρατεί τον Αχιλλέα δίνοντας την υπόσχεση ότι ο Αχιλλέας θα λάβει πολύτιμα δώρα πολλαπλάσια της αξίας των λαφύρων που χάνει για την αλαζονεία αυτή του Αγαμέμνονα.
ιβ) Ο Αχιλλέας ακολουθεί τη συμβουλή της θεάς Αθηνάς.

Στη συνέχεια:

ιγ) Ο Αχιλλέας βάζει στη θήκη του το ξίφος, βρίζει θυμωμένος τον Αγαμέμνονα, και ορκίζεται ότι θα έρθει η ώρα που οι Αχαιοί θα επιθυμήσουν σφοδρά την παρουσία του Αχιλλέα και ο Αγαμέμνονας θα είναι θυμωμένος με τον εαυτό του γιατί δε λογάριασε τον καλύτερο από τους Αχαιούς.
ιδ) Ο Νέστορας προσπαθεί να συμφιλιώσει τους δύο, προτείνοντας ο Αγαμέμνονας να μην πάρει το μερίδιο του Αχιλλέα και ο Αχιλλέας να μη νομίζει πως είναι ίσος με τον Αγαμέμνονα καθώς αυτός ξεχωρίζει στην τιμή.
ιε) Ο Αγαμέμνονας δηλώνει πως τα λόγια του Νέστορα είναι μετρημένα αλλά ο Αχιλλέας θέλει να είναι πάνω από όλους.
ιστ) Ο Αχιλλέας τον διακόπτει και λέει πως δε δέχεται εντολές από κανέναν. Του επιτρέπει να πάρει την Βρισηίδα αλλά δε θα του επιτρέψει να πάρει και κάτι άλλο.
ιζ) Η συνέλευση λύεται.

Νομίζω πως με αυτό το απλό σχήμα ξεκαθαρίζεται η αιτία της ρήξης.

Ακολουθούν ορισμένα αποσπάσματα από τον διάλογο των δύο ανδρών, σε μετάφραση του Δ. Ν. Μαρωνίτη, από τις εκδόσεις Άγρα.

(Αγαμέμνονας) Αλλά απαιτώ να μου ετοιμάσετε πάραυτα άλλο μερτικό, μη μείνω
ατίμητος μόνος απ' τους Αργείους - πράγμα πέρα για πέρα αταίριαστο.

(Αχιλλέας) Του Ατρέα τιμημένε γιε, που όλα τα θες δικά σου,

(Αχιλλέας) Ξετσίπωτε απ' την κορφή ως τα νύχια, υπόδουλε στο ατομικό συμφέρον,
πες μου· ποιος Αχαιός αυθόρμητα θα υπακούσει πια στον λόγο σου,

(Αχιλλέας) όμως εσύ τίποτα δεν υπολογίζεις, τίποτα δεν σε σταματά,
κι έχεις το θράσος ν' απειλείς, το γέρας το δικό μου πως θ' αρπάξεις,
που τόσο μόχθησα να το κερδίζω - οι Αχαιοί μου τό 'δωσαν.

(Αγαμέμνονας) εσένα πάντα σε τραβούν
οι κόντρες, ο πόλεμος κι η μάχη, όμως κι αν είσαι αντρείος αυτό είναι δωρεά θεού.

(Αγαμέμνονας) θα πάω ο ίδιος στη σκηνή σου να την πάρω, το γέρας σου, να μάθεις
πόσο ανώτερός σου είμαι, κι άλλος κανένας πια δεν θα τολμήσει
μπροστά μου να φερθεί σαν ίσιος κι όμοια.

(Αχιλλέας) όποιος ακούει τους θεούς, κι εκείνοι τον ακούν.

(Αχιλλέας) ποτέ δεν τόλμησες να βγεις στον πόλεμο με τον στρατό σου,
μήτε να πάρεις μέρος σε καρτέρι μαζί με τους γενναίους Αχαιούς -
αυτά τα τρέμεις σαν τον μαύρο χάρο.

(Αχιλλέας) γιατί καθόλου δεν λογάριασες
τον άριστο των Αχαιών

(Νέστορας) πάψε να συνερίζεσαι
σαν ίσος με τον βασιλιά, γιατί τιμή σαν τη δική του δεν κέρδισε
άλλος σκηπτούχος βασιλιάς, από τον Δία τιμημένος.

(Αγαμέμνονας) όμως αυτός εδώ θέλει να στέκει πάνω απ' όλους,
σ' όλους να επιβάλλεται, θέλει να κυβερνά τους πάντες,
αυτός να ορίζει -κάτι που δεν θα το δεχτεί κανείς.

(Αχιλλέας) Αλήθεια, θά 'μουνα δειλός και τιποτένιος,
αν με σκυμμένο το κεφάλι έλεγα πάντα ναι στους ορισμούς σου.
Σ' άλλους εσύ να δίνεις τέτοιες προσταγές, σ' εμένα δεν περνούν.

απορία

Σε ένα σύστημα σκέψης, πρώτα έρχεται η θεωρία και ακολουθούν οι πρακτικές συνέπειες, ή μήπως η πράξη αποτελεί τμήμα του συστήματος εξαρχής, χωρίς να έπεται λογικά από την θεωρία που επίσημα αυτό διδάσκει;

Στωικισμός - Χριστιανισμός

Είναι διαφορετικό να διδάσκεις στην Αθήνα, ή να είσαι Ρωμαίος ευγενής και διαφορετικό να βρίσκεσαι στην Ιουδαία, να αποδέχεσαι την θεοκρατία και να υφίστασαι ένα ξένο πολίτευμα. Δεν εκπλήσσει λοιπόν που ο Στωικισμός δίνει έμφαση στην αρετή και στις σχέσεις του ατόμου με το κοινωνικό σύνολο και την σωστή συμπεριφορά ως προς την πολιτική οργάνωση της χώρας, ενώ ο Χριστιανισμός δεν ασχολείται καθόλου με την κοινωνική και πολιτική διάσταση του ανθρώπου αλλά δίνει έμφαση στην προσωπική αμαρτία και στη σχέση του πιστού με τον Θεό του. Ο Χριστιανός παραιτείται από τον ρόλο του ως πολίτη, εγκαταλείπει την πολιτική ακόμα και αν συνεχίζει να μένει στην πόλη και αναζητά τη σωτηρία της ψυχής του.

Και τα δύο πνευματικά ρεύματα αντιμετωπίζουν βαθιά αρνητικά  τις λεγόμενες κοσμικές απολαύσεις. Η δόξα, ο πλούτος, το σεξ, η υστεροφημία, τίποτα από αυτά δεν αναγνωρίζεται ως αξία. Ο άνθρωπος καλείται να κάνει εσωτερική δουλειά για να αποσπάσει τον εαυτό του από το πλέγμα των κοσμικών αξιών και να υπηρετήσει ένα διαφορετικό σύνολο αξιών. Όμως στην περίπτωση των Στωικών οι αξίες που προτείνονται έχουν σαφή πολιτική κατεύθυνση· η κοινωνία μπορεί να μη γίνεται τέλεια, αλλά επιδέχεται βελτίωσης. Μπορεί τα ανθρώπινα να φαίνονται άνευ σημασίας αν ειδωθούν με το πρίσμα της αιωνιότητας, αλλά η αρετή του ανθρώπου τον οδηγεί σε συγκεκριμένη δράση μέσα στην κοινωνία την οποία ζει.

Ο Χριστιανός θεωρεί ότι είναι εξαιρετικά δύσκολο να φτάσει την κατάσταση της ψυχής την οποία επιδιώκει, ενώ η αντίστοιχη κατάσταση για τον Στωικό θεωρείται φυσική. Για αυτόν ίσως τον λόγο, η ευθύνη γίνεται διαφορετικά αντιληπτή στα δυο συστήματα σκέψης. Ο Στωικός έχει ευθύνη να κάνει το καλό, ή τουλάχιστον να μην κάνει το κακό. Όταν κάποιος κάνει το κακό, ο Στωικισμός διδάσκει την επιείκεια. Κάνοντας το κακό ο άνθρωπος βλάπτει τον εαυτό του, αγνοώντας τη βλάβη που υφίσταται. Η άγνοια του καλού περιορίζει και την ενοχή όταν κάποιος πράττει το κακό. Από την άλλη πλευρά, όταν ο Χριστιανός κάνει το κακό, αυτό συμβαίνει επειδή ενέδωσε στα πάθη του και άρα φέρει την ευθύνη της επιλογής του· είναι ένοχος. Αντίθετα, για να κάνει ο Χριστιανός το καλό, απαιτείται η θεία Χάρις. Στον Στωικισμό δηλαδή η προσωπική ευθύνη είναι χρέος για το καλό, ενώ στον Χριστιανισμό η προσωπική ευθύνη είναι ενοχή για το κακό.

Στωικοί (1)

Πώς να αντιμετωπίσουμε τις ενοχλήσεις που νιώθουμε; Ο στωικός φιλόσοφος στρέφει το βλέμμα του στη ζωή του ανθρώπου και επιχειρεί να δώσει λύσεις στα προβλήματα που αντιμετωπίζουμε. Στην προσπάθειά του αυτή, αναπτύσσει έναν ευφυή συλλογισμό. Μεταξύ του πράγματος που νομίζουμε ότι μας προκαλεί ενόχληση και της ενόχλησης που νιώθουμε παρεμβάλλεται ο ανθρώπινος εγκέφαλος. Μπορούμε και πρέπει να καλλιεργήσουμε το μυαλό μας έτσι ώστε να μην ενοχλούμαστε από πράγματα που ενοχλούν συνήθως τους ανθρώπους. Η ενόχληση είναι στο μυαλό μας, λέει η στωική φιλοσοφία. Άλλαξε τον τρόπο που βλέπεις τα πράγματα και θα φύγει η ενόχληση. Ναι, τα πράγματα δε θα αλλάξουν, αλλά το αίσθημα της ενόχλησης θα έχει τροποποιηθεί, γιατί είναι υποκειμενικό, όχι αντικειμενικό.

Η Στοά δίνει έμφαση στο άτομο και τον εσωτερικό του κόσμο. Θεωρεί πως ένας έντιμος άνθρωπος που προσέχει τη δικαιοσύνη και είναι σωστός στις κοινωνικές του συναναστροφές έχει φτιάξει έναν χαρακτήρα τέτοιον που του επιτρέπει να είναι αυτάρκης, να μην εξαρτάται από το εξωτερικό περιβάλλον. Κάτι που θα φέρει η ζωή, ή κάτι που θα κάνουν άλλοι άνθρωποι δεν μπορεί να τον βλάψει, γιατί αναγνωρίζει ως βλάβη μόνο την κακία στον χαρακτήρα και αυτό είναι στο χέρι του να το απορρίψει.

Καλά όλα αυτά στη θεωρία. Σε πρακτικό επίπεδο όμως, πώς επιτυγχάνεται η αταραξία; Φοβάμαι πως η λύση που προτείνει η φιλοσοφία είναι η εκλογίκευση. Και λέω φοβάμαι, γιατί δε νομίζω να αρκεί η εκλογίκευση, επειδή θεωρώ ότι η λογική παίζει μικρότερο ρόλο στον άνθρωπο από όσο νόμιζαν οι αρχαίοι. Από την προσωπική μου εμπειρία διαπιστώνω πως ο φιλόσοφος διευκολύνεται με την εκλογίκευση, αλλά δε λύνονται εντελώς τα προβλήματα που τον ενοχλούν. Ίσως για αυτό έπρεπε να υπενθυμίζουν στον εαυτό τους ξανά και ξανά οι Στωικοί τη μέθοδο για την αντιμετώπιση των ενοχλήσεων.

Ας υποθέσουμε πως μας ενοχλεί κάποιος. Εμείς πρέπει να προσπαθήσουμε να δούμε πώς σκέφτεται και γιατί κάνει αυτά που κάνει. Δε φταίει αυτός για τις πράξεις του, αφού έχει συγκεκριμένες αντιλήψεις και δεν μπορεί να δει το καλό. Αυτό πρέπει να μας οδηγεί να είμαστε επιεικείς μαζί του. Άλλωστε, οι πράξεις του δεν μπορούν να μας βλάψουν πραγματικά. Μάλλον τον ίδιον βλάπτουν, γιατί τον κρατούν μακρυά από τη ζωή της αρετής. Αυτό είναι μια προσπάθεια εκλογίκευσης, που μπορεί να είναι σύμφωνη με την πραγματικότητα, αλλά από μόνη της δεν αρκεί για να εξαλείψει την ενόχληση που νιώθουμε. Ένας στωικός θα έλεγε πως με τη συνεχή προσπάθεια από την πλευρά μας όχι απλά θα μειωθεί, αλλά θα εξαλειφθεί εντελώς.

Ας περάσουμε σε άλλο παράδειγμα. Γιατί να μας ανησυχεί το μέλλον; Αφού δεν υπάρχει ακόμα. Ή το παρελθόν; Αφού χάθηκε και δεν υπάρχει πια. Από τη στιγμή που βιώνουμε μόνο το παρόν, εκεί βρίσκονται οι προκλήσεις που πρέπει να αντιμετωπίσουμε. Το βάρος του παρελθόντος ή του μέλλοντος είναι καθαρά ψυχολογικό, δηλαδή υποκειμενικό, και ως τέτοιο δεν είναι πραγματικό και άρα μπορούμε να το αποφύγουμε αλλάζοντας την αντίληψή μας για το παρελθόν και το μέλλον. Μπορούμε όμως να αλλάξουμε την αντίληψή μας; Η απλή εκλογίκευση δε βοηθά. Μήπως η συνεχής εξάσκηση επιδρά στον εγκέφαλό μας έτσι ώστε να αλλάζει η αντίληψή μας; Δεν το γνωρίζω.


(Στη φωτογραφία οι ανασκαφές για την Ποικίλη Στοά.)