One Piece S01E02: Eiichiro Oda v. Jalal al-Din Muhammad Rumi

Αυτό που δεν μπορούν να καταλάβουν σοφοί όπως ο Πλωτίνος και ο Ρουμί, το καταλαβαίνουν σοφοί όπως ο Eiichiro Oda. Στο δεύτερο επεισόδιο της σειράς άνιμε One Piece, που βασίζεται στο ομώνυμο μάνγκα (κεφάλαιο 4), ο κακός Κάπτεν Μόργκαν διατάζει να δολοφονηθεί ένα παιδί. O κατώτερος αξιωματικός αρνείται να εκτελέσει την εντολή και ο Κάπτεν Μόργκαν τον σκοτώνει. Το σκεπτικό του είναι ακριβώς το ίδιο με του Ρουμί στο Μasnavi: "Το αξίωμα είναι το σημαντικότερο πράγμα σε αυτόν τον κόσμο. Εγώ είμαι ο ανώτερος αξιωματικός σε αυτή τη βάση, το οποίο σημαίνει ότι είμαι ο σπουδαιότερος εδώ μέσα. Οι σπουδαίοι άνδρες δεν κάνουν λάθη. Συμφωνείτε όλοι;" Και του απαντούν οι κατώτεροί του: "Μάλιστα κύριε. Είστε απολύτως σωστός."

Δεν είναι εντυπωσιακό; Η λογική ενός τυραννικού χαρακτήρα σε manga να χρησιμοποιείται για να περιγραφεί ένας πολυέλεος και πολυεύσπλαχνος θεός. Δεν έχεις κανένα δικαίωμα να αμφισβητήσεις τις εντολές του θεού και του αντιπροσώπου του, λέει ο Ρουμί, όπως ο Κάπτεν Μόργκαν λέει πώς δεν έχει κανένα δικαίωμα ο κατώτερος να παρακούσει τις εντολές του. "Αν σε διατάζω εγώ να πας, θα πας." 

"Είναι μεθυσμένος με Γνώση, μην τον αποκαλέσεις τρελό...

Σταμάτα να τον συγκρίνεις με την χαμηλή σου θέση".

Ανήθικο τον αποκαλούμε και απάνθρωπο και τυραννικό, όχι τρελό.

Νεοπλατωνική και Ισλαμική ηθική στον Ρουμί

Να είσαι γεμάτη χαρά, αγάπη, η πιο γλυκιά μας ευτυχία είσαι εσύ,

Ιατρός επίσης για όλα τα είδη ενοχλημάτων,

Η θεραπεία για την έπαρση και την ξεροκέφαλη περηφάνεια μας

Σαν τον Πλάτωνα εδώ με τον Γαληνό, δίπλα δίπλα·

Δεν ξαφνιάζει που ο Τζελαλεντίν Μουχαμέντ Ρουμί αναφέρει ως θεραπευτές τον Πλάτωνα και τον Γαληνό. Είναι γνωστό πώς ο Πλατωνισμός και ο Νεοπλατωνισμός πέρασαν στο Ισλάμ και επηρέασαν την Ισλαμική σκέψη.

Θα συνεχίσω το νήμα από εκεί που το άφησα με την προηγούμενη ανάρτηση για την ηθική και την πολιτική στον Πλωτίνο, γιατί ακριβώς τίθεται ζήτημα ηθικής και στον περίφημο μύστη της θείας αγάπης και έκστασης, σουνίτη νομομαθή και ιδρυτή των περιστρεφόμενων δερβίσηδων, Ρουμί.

Για αυτούς σε βαθιά κοινωνία με τον Κύριό τους

Η κάθε τους πράξη είναι ορθή, σε πλήρη συμφωνία,

Εκείνος που δίνει ζωή μπορεί να σκοτώσει, πρέπει να παραβλέπουμε

Την πράξη του εκπροσώπου Του σα να ήταν δικιά του·

Για να δικαιολογήσει τη θέση του χρησιμοποιεί παραδείγματα από το Κοράνι, μεταξύ των οποίων και η δολοφονία ενός παιδιού.

Δεν είναι μόνο η ηθική και οι κανόνες που καθορίζουν το πώς συγκροτείται και λειτουργεί μια κοινωνία που σχετικοποιούνται μπροστά στις επιταγές της θρησκείας. Βαθύτερα ανθρώπινα βιώματα όπως η αγάπη σχετικοποιούνται επίσης, για να δοθεί η έμφαση στην αγάπη του Θεού: 

Η αγάπη των νεκρών δεν είναι διαρκής αγάπη

Γιατί οι νεκροί δεν έρχονται πίσω από ψηλά,

Η αγάπη των ζωντανών στην ψυχή και το αίμα σου

Κάθε στιγμή σε κάνει πιο φρέσκο και από ένα μπουμπούκι,

Φύλαξε την αγάπη για Αυτόν, αιώνια και θεϊκή,

Τον Οινοχόο με τον οίνο που διευρύνει την ψυχή!

Πόση διαφορά με τον τρόπο συγκρότησης μιας κοινωνίας που πρότεινε η δημοκρατική Αθήνα και που προτείνει ο Δυτικός πολιτισμός.

Plotinus, WTF?

 Στην δεύτερη Εννεάδα, στην πραγματεία του κατά των Γνωστικών, ο Πλωτίνος ασχολείται στην ένατη παράγραφο με την ανισότητα στην κατανομή του πλούτου και με τη φτώχεια ως κακό. Και χωρίς να λάβει υπόψη του τον πόνο των φτωχών και την αδικία που υφίστανται λέει ότι πρέπει να αδιαφορούμε για αυτά τα πράγματα. Μάλιστα φτάνει στο σημείο να πει ότι ο όχλος είναι φαύλος και υπάρχει για να εργάζεται ώστε να εξυπηρετεί τους ανώτερους ανθρώπους.

ὁ δὲ φαῦλος ὄχλος οἷον χειροτέχνης τῶν πρὸς ἀνάγκην τοῖς ἐπιεικεστέροις.

Τα δε ηθικά -αλλά και τα ποινικά- εγκλήματα διαπράττονται από ψυχές σαν ανώριμα παιδιά. Δεν έγινε και τίποτα να αδικηθούμε, γιατί η αθάνατη ψυχή μας δεν παθαίνει κάτι. Ακόμα και η δολοφονία, δεν είναι κάτι φοβερό. Άλλωστε, σε αυτόν τον κόσμο τιμωρούμαστε για αυτά που κάναμε στις προηγούμενες ζωές μας.

πάντα ἄγοντες τάξει ἐξ ἀρχῆς εἰς τέλος μοῖραν ἑκάστωι τὴν προσήκουσαν διδόντες κατὰ ἀμοιβὰς βίων τοῖς προυπηργμένοις ἀκόλουθον·

Καλεί δε τους ανθρώπους να γίνουν άριστοι, μια αριστεία που ούτε καν του περνάει από το μυαλό να τη συνδέσει με τον πόνο των συνανθρώπων του. Στο σημείο αυτό ο Πλωτίνος παρουσιάζεται λίγος.

Εννεάς πρώτη, 8. περί του τίνα και πόθεν τα κακά

 

Κάθεται ο Πλωτίνος και κουβεντιάζει για τον νου και για τις διαφορές του με αυτό που λέμε νου στους ανθρώπους και αναρωτιέμαι αν απλά μιλάει για σκέψεις που έχει κάνει ή αν μιλάει με βάση τις εμπειρίες του. Γιατί θα μου έκανε εντύπωση αν κάθονταν να τον ακούσουν να μιλάει για έναν νου που είναι απρόσιτος και για τον οποίον μαθαίνουμε μόνο μέσα από τους συλλογισμούς του Πλωτίνου, ενώ θα δεχόμουν πιο εύκολα ότι ο Πλωτίνος προσπαθεί να ντύσει με συλλογισμούς ένα εσωτερικό βίωμα που ο ίδιος ζούσε. Γιατί αλλιώς τι θα μπορούσε να σημαίνει το "Ου δη εκείνος ο νους τοιούτος, αλλ' έχει πάντα και έστι πάντα και συνέστιν αυτώ συνών και έχει πάντα ουκ έχων. Ου γαρ άλλα, ο δε άλλος· ουδέ χωρίς έκαστον των εν αυτώ· όλον τε γαρ έστιν έκαστον και πανταχή παν· και ου συγκέχυται, αλλά αυ χωρίς";

Δε βρίσκω πολλές εναλλακτικές εξηγήσεις για όσα λέει. Ή κάθεται και φτιάχνει πύργους από άμμο χρησιμοποιώντας τη φαντασία και τη συλλογιστική του σκέψη, ή μιλάει για κάτι που έχει ζήσει Με τη δεύτερη εναλλακτική μου φαίνεται πιο πιθανό να εξηγείται το πάθος και η πειστικότητά του. Λέω δηλαδή ότι είναι πιθανό να είχε κάποιου τύπου εμπειρία (να την πούμε θρησκευτική; Να την πούμε εσωτερική; Να την πούμε ψυχολογική;) που τον έπεισε ότι όλα αυτά για τα οποία μιλάει υπάρχουν. Αν όντως συνέβη κάτι τέτοιο, τότε έχει νόημα να προσπαθήσουμε να εξετάσουμε αυτά που περιγράφει με έναν άλλον τρόπο ώστε να αποκαλύψουμε συσχετίσεις με καταστάσεις που μπορεί να βιώσει ο άνθρωπος υπό κάποιες συνθήκες, αντί να περιοριζόμαστε στη φιλοσοφική ανάλυση των όσων λέει.

Δεν ξέρω αν γίνομαι σαφής. Αν ο Πλωτίνος διατυπώνει απλά φιλοσοφικούς συλλογισμούς που τους κατέβασε από το κεφάλι του τότε μπορούμε μόνο να κάνουμε μια φιλοσοφική επεξεργασία των λεγομένων του μένοντας σε όσα λέει. Αν όμως μιλάει για πράγματα που έχει βιώσει τότε μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε διαφορετικού είδους γλώσσα και διαφορετικούς συλλογισμούς για να αποτιμήσουμε το βιωματικό κομμάτι της σκέψης του το οποίο μπορεί να ανεξαρτητοποιηθεί σε έναν βαθμό από τους συλλογισμούς με τους οποίους το παρουσιάζει στο κοινό του. Ομοίως και για τον Πλάτωνα.

Εννεάς πρώτη, 2. περί αρετών

 

Νομίζω ότι με αυτήν πραγματεία ο Πλωτίνος εκφράζει με σαφήνεια αυτό που διαφοροποιεί τη σκέψη του Πλάτωνα από τη σκέψη της δημοκρατικής Αθήνας της εποχής του. Για έναν δημοκρατικό στοχαστή, οι πολιτικές αρετές είναι εξαιρετικής σημασία, καθώς όταν υπάρχει ισορροπία μεταξύ λόγου και επιθυμίας με τη σωφροσύνη, όταν υπάρχει φρόνηση σε όσα σκεφτόμαστε, όταν υπάρχει ανδρεία και δικαιοσύνη η πόλις κυβερνάται καλά και προκόβει. Για τον Πλωτίνο όμως και τον Πλάτωνα αυτές είναι μικρότερης σημασίας αρετές. Το βασικό δεν είναι αυτό που γίνεται στην πόλη, αλλά στον εσωτερικό κόσμο του ανθρώπου. Η μεγαλύτερης σημασίας δικαιοσύνη στρέφεται προς τον νου, η σωφροσύνη ομοίως είναι η ένδον στροφή προς τον νου, η ανδρεία είναι η απάθεια, και ούτω καθεξής.

Ο προσανατολισμός της πλατωνικής και νεοπλατωνικής σκέψης είναι εσωτερικός και έρχεται σε σφοδρή αντίθεση με τον εξωτερικό προσανατολισμό της δημοκρατικής σκέψης που αναπτύχθηκε στην Αθήνα πριν τον Πλάτωνα. Η (νέο)πλατωνική σκέψη δεν δίνει ίδιο βάρος και στις δυο μορφές αρετής. Απαιτεί τον χωρισμό από τη ζωή του αγαθού ανθρώπου και την εγκατάλειψη αυτής της ζωής και την επιλογή της ζωής των θεών.

Σκέφτομαι πόσο διαφορετικά θα ήταν τα πράγματα για την ανθρώπινη ιστορία αν αντί να υπήρχε αντίθεση μεταξύ πολιτικών και εσωτερικών αρετών υπήρχε σύνθεση. Ο δρόμος του Πλωτίνου είναι αναγκαστικά α-πολιτικός και δε διαφέρει από τη χριστιανική θεοκρατία που ακολούθησε. Υπάρχει λόγος που η εσωτερικότητα μπαίνει σε αντίθεση με την πολιτική συγκρότηση μιας δημοκρατικής κοινωνίας; Είναι εφικτός στόχος για την πλειοψηφία του κόσμου η επιλογή της ζωής των θεών ή μήπως η επιλογή της ζωής των αγαθών ανθρώπων θα έφερνε καλύτερα αποτελέσματα για την κοινωνία; Πώς θα ήταν μια κοσμοθεωρία που θα έδινε εξίσου βάρος στους δυο τρόπους ζωής;

Δε θεωρώ ότι ο Πλωτίνος είναι α-πολιτικός και αντί-πολιτικός επειδή στην εποχή του η Δημοκρατία είχε σβήσει. Η σκέψη του Πλωτίνου είναι η σκέψη του Πλάτωνα που έδρασε στην κορύφωση της Αθηναϊκής δημοκρατίας την οποία και ανταγωνίστηκε. Νομίζω ότι η κοσμολογία του είναι αυτή που τον οδηγεί σε αυτήν την ανθρωπολογία και τη θεολογία. "τα κακά ενταύθα και τόνδε τον τόπο περιπολεί εξ ανάγκης, βούλεται δε η ψυχή φυγείν τα κακά, φευκτέον εντεύθεν. Τις ουν η φυγή; θεώ, φησίν, ομοιωθήναι."

Φιλοσοφία των Μαθηματικών

 Τα μαθηματικά που ξέρουμε ξεκινούν από συγκεκριμένα βιολογικά όντα, τους ανθρώπους, τα οποία χρησιμοποίησαν τον δεδομένο εγκέφαλό τους για να επεξεργαστούν ερεθίσματα και να επιλύσουν συγκεκριμένα προβλήματα, από στοιχειώδη αρίθμηση, έως μέτρηση γης, οικονομία και εμπόριο, αρχιτεκτονική και στρατιωτική και έφτασαν να χρησιμοποιούνται για την περιγραφή του φυσικού κόσμου στα πλαίσια των παρατηρήσεων, των σκέψεων και των πειραμάτων των φυσικών επιστημόνων. Όταν τα πειραματικά δεδομένα άρχισαν να ξεπερνούν τα όρια των ανθρωπίνων αισθήσεων, συνεχίσαμε να χρησιμοποιούμε τα μαθηματικά που είχαν φτιαχτεί με αφετηρία τις αισθήσεις και τον κόσμο της ανθρώπινης καθημερινότητας, για να περιγράφουμε την πραγματικότητα πέρα από το επίπεδο της ανθρώπινης καθημερινότητας. Σε αυτή την προσπάθεια δημιουργήθηκαν ζητήματα π.χ. οντολογίας κλπ τα οποία στην περίπτωση της κβαντομηχανικής ξεπεράστηκαν με την σχολή της Κοπεγχάγης.

Αυτό δε σημαίνει ότι αν είχαμε ξεκινήσει με διαφορετικές συνθήκες, εγκεφάλου, αισθήσεων, ιστορικών αναγκαιοτήτων, δε θα μπορούσαμε να πάρουμε διαφορετικά μαθηματικά. Ένα άλλο ευφυές είδος θα ανέπτυσσε διαφορετικά μαθηματικά, περισσότερο ίσως διαφορετικά όσο περισσότερο διαφορετικό ήταν από εμάς.

Το να αντιλαμβανόμαστε τους ιστορικούς και βιολογικούς περιορισμούς των μαθηματικών δε μειώνει τη σημασία τους, μιας και τα μαθηματικά μας είναι φτιαγμένα στα ανθρώπινα μέτρα μας και μας εξυπηρετούν καλά προς το παρόν. Πρόκειται όμως για κατασκεύασμα του μυαλού μας και οποιαδήποτε νοημοσύνη που ακολουθεί τους ίδιους κανόνες θα οδηγηθεί στα ίδια συμπεράσματα.

Φυσικά, αυτό δε σημαίνει ότι πρέπει να σταματήσουμε την προσπάθεια περιγραφής του σύμπαντος. Μέχρι τώρα έχουμε εκπληκτικά αποτελέσματα, και είδαμε ότι μπορούμε να υπερβούμε περιορισμούς μας με τα υπάρχοντα μαθηματικά και να οδηγηθούμε σε πιο βαθιά κατανόηση του φυσικού κόσμου. Όμως δεν υπάρχει εγγύηση ότι θα καταλήξουμε σε εξήγηση και όχι σε περιγραφή, ή ότι θα αποκαλύψουμε την πραγματική φύση του φυσικού κόσμου.

Εμπεδοκλής: Κοσμολογία και Ηθική

Ο Εμπεδοκλής παραμένει ένας φυσιοκράτης φιλόσοφος. Αναγνωρίζει δύο αρχές στη φύση που κινούν τα στοιχεία, τις οποίες ονομάζει ποιητικά φιλία και νείκος αλλά δεν τις ανάγει σε μεταφυσικές αρχές. Έτσι, μιλάει για μια συνεχή εναλλαγή των όντων υπό την επίδραση του φυσικού νόμου, του σμίξιμου και του χωρισμού, που διαδοχικά δημιουργούν και καταστρέφουν τα όντα διατηρώντας τα στοιχεία από τα οποία αυτά αποτελούνται. Δεν υπάρχει αιτία για αυτό, ούτως πέφυκεν. Αυτή είναι η φύση.

ήδη γαρ ποτ' εγώ γενόμην κούρός τε κόρη τε

θάμνος τ΄οιωνός τε και έξαλος έλλοπος ιχθύς

Κάποτε ήμουν εγώ αγόρι και κορίτσι 

θάμνος και πουλί και ψάρι άλαλο που έξω πηδούσε απ' το νερό

Η ύπαρξη μας δεν έχει κάτι το ιδιαίτερο, όπως και η ύπαρξη των θεών δεν έχει κάτι το ιδιαίτερο. Τα ίδια υλικά ανακυκλώνονται και συνθέτουν τα πάντα, πράγματα, φυτά, ζώα, ανθρώπους, θεούς, το Εν. Αν ψάχνουμε πρόδρομο για το Deus sive Natura του Σπινόζα, αυτός θα είναι ο Εμπεδοκλής, ο οποίος το τέλειο σφαιρικό εν - θεό το μεταβάλλει δια της φιλίας και του νείκους σε όλα τα όντα. Η φυσική ισότητα αντανακλά ίσως στην ηθική του Εμπεδοκλή που θεωρεί τον φόνο αποτρόπαιο έγκλημα και την αρμονία που μπορεί να πετύχει η δημοκρατία ευκταία. Στο τέλος, προτρέπει τους ανθρώπους να είναι καλοί και να συλλογίζονται πάνω στη φυσική φιλοσοφία, αντί να ασχολούνται με σκέψεις κακές που σκοτεινιάζουν τον άνθρωπο. Ο Εμπεδοκλής δεν φτιάχνει ολόκληρη μεταφυσική για να θεμελιώσει την ηθική του. Ούτε καν απολυτοποιεί τις δυο φυσικές αρχές ώστε να πει ότι και η φιλία και το νείκος είναι απαραίτητα στοιχεία της ανθρώπινης ηθικής. Να μάθουμε τη φυσική φιλοσοφία για να είμαστε ωφέλιμοι στους άλλους ανθρώπους και για να προκόψουμε και οι ίδιοι. Αυτό είναι το μήνυμα του Εμπεδοκλή.

Από τη μία θεωρώ κρίμα που ο Εμπεδοκλής ανέπτυξε θεωρίες για τόσα πολλά πράγματα, γιατί τα πιο πολλά πράγματα που είπε δεν ανταποκρίνονται στην πραγματικότητα όπως μας τη γνωρίζουν οι φυσικές επιστήμες σήμερα. Όμως το πρόβλημα δεν είναι οι θεωρίες. Αυτές ανασκευάζονται και βελτιώνονται με άλλα επιχειρήματα, με παρατηρήσεις και με πειράματα. Το πρόβλημα είναι όταν η επιχειρηματολογία του ενός γίνεται δόγμα, όταν δημιουργείται σχολή που διδάσκει πράγματα που τελικά δεν ανταποκρίνονται στη φυσική πραγματικότητα.