The Drunkard's Walk

Διάβασα το συναρπαστικό βιβλίο του Leonard Mlodinow, καθηγητή στο Caltech, σχετικά με τις πιθανότητες και την έννοια του τυχαίου στις ζωές μας. Μας παρουσιάζει ανάγλυφα την ιστορία της στατιστικής και των πιθανοτήτων, χρησιμοποιώντας απολαυστικά παραδείγματα για να μας βοηθήσει να καταλάβουμε τις έννοιες που εξετάζει και τον επιστημονικό τρόπο σκέψης που αναλύει.

Βασική του αρχή, που φαίνεται σε αναρίθμητα παραδείγματα, είναι πως ο ανθρώπινος εγκέφαλος δεν έχει εξελιχθεί με τρόπο τέτοιο ώστε να αντιμετωπίζει τα προβλήματα των πιθανοτήτων πολύ καλά. Η διαίσθησή μας, ενώ είναι πολύ χρήσιμη για σειρά προβλημάτων της καθημερινής μας ζωής, συχνά μας οδηγεί σε λάθος αποτελέσματα όταν το πρόβλημα που μας απασχολεί έχει να κάνει με τις πιθανότητες και το τυχαίο. Αποτελεσματικό φάρμακο σε αυτή την ατέλεια του εγκεφάλου μας είναι η επιστημονική σκέψη, η λογική αντιμετώπιση των προβλημάτων και η πρωτοκαθεδρία της λογικής επί των ενστίκτων.

Όμως δε σταματάει εκεί. Χρησιμοποιώντας τα μαθηματικά, δείχνει πως πολλά αποτελέσματα που η κοινή γνώμη αποδίδει σε υπερβολικό ταλέντο ή ανικανότητα προβλέπονται από τη θεωρία των πιθανοτήτων, πράγμα που ανατρέπει τον τρόπο με τον οποίο η κοινωνία αντιμετωπίζει ορισμένους πολύ πετυχημένους ανθρώπους ή ορισμένους ανθρώπους που έχουν αποτύχει. Ένας ικανός άνθρωπος μπορεί να έχει σειρά μεγάλων αποτυχιών, όπως και ένας φυσιολογικός άνθρωπος μπορεί να φτάσει σε τρομερά επιτυχημένα αποτελέσματα, χωρίς αυτό να σημαίνει πως ο πρώτος είναι αποτυχημένος και ο δεύτερος είναι τρομερός σε αυτό που κάνει.

Όταν ένας χρηματιστής, ένας προπονητής ή ένας διευθυντής μιας επιχείρησης θεοποιείται επειδή είχε επιτυχίες που ήταν μαθηματικά βέβαιο πως κάποια στιγμή θα γίνονταν από κάποιον κάπου, όταν οι φτωχοί περιθωριοποιούνται επειδή αποτελέσματα που θα μπορούσαν να αποδοθούν στην τυχαιότητα και τους αναρίθμητους παράγοντες που καθορίζουν την ανθρώπινη ζωή αποδίδονται στην κακή τους κρίση ή στην τεμπελιά τους ή στην ανικανότητά τους, τότε η κοινωνία μας οδηγείται σε λανθασμένα συμπεράσματα.

Ή, για να το πω πιο γλαφυρά, αν όλοι ρίχνουμε τα ζάρια συνέχεια, είναι φυσικό να υπάρχει και κάποιος που θα φέρνει συνέχεια εξάρες και κάποιος που θα φέρνει συνέχεια άσσους. Το αποτέλεσμα δεν κάνει τον πρώτο φοβερό παίχτη στα ζάρια και τον δεύτερο ανίκανο να χειριστεί ένα ζευγάρι ζάρια! Φυσικά τα παραδείγματα που εξετάζει το βιβλίο δεν είναι τόσο απλά όσο αυτό με τα ζάρια: Αθλητές και χρηματιστές, επιχειρηματίες και επιστήμονες, δισεκατομμυριούχοι και φτωχοί, συγγραφείς και κινηματογραφικοί παραγωγοί, όλοι υπόκεινται στον ίδιο νόμο της τυχαιότητας. Το ταλέντο μαζί με το τυχαίο καθορίζουν τη ζωή ενός ανθρώπου.

Η επιτυχία και η αποτυχία γίνονται πολύ πιο σχετικά μεγέθη όταν αντιληφθεί κανείς τον ρόλο που παίζουν παράγοντες που δεν μπορούν να σταθμιστούν εκ των προτέρων στη ζωή μας. Αλλά αυτό λειτουργεί και αντίστροφα: Αν θέλουμε να αυξήσουμε τις πιθανότητες να πετύχουμε, δεν έχουμε παρά να συνεχίσουμε τις προσπάθειες, να μην αποθαρρυνόμαστε από τις δυσκολίες της ζωής, αλλά να δείχνουμε επιμονή και θάρρος. Αν θέλουμε πραγματικά να φέρουμε εξάρες, δεν έχουμε παρά να συνεχίσουμε να ρίχνουμε τα ζάρια!

Ταξιδεύοντας...

Διαβάζω τις σημειώσεις του Δαρβίνου και βλέπω πόσο συναρπαστικό είναι να ζεις σε έναν κόσμο που έχει πολλά ανεξερεύνητα μυστήρια. Μέρη ανεξερεύνητα, ζώα που συμπεριφέρονται με τρόπους απροσδόκητους, πολιτισμοί εξωτικοί, ένας πλανήτης που σε ενθουσιάζει με τις διαφορετικές πτυχές του. Αν φυσικά έχεις τη διανοητική περιέργεια για το το συμβαίνει στον πλανήτη και έχεις τα χρήματα και τη μόρφωση που απαιτούνται για να μπορείς να συμμετέχεις στις νέες ανακαλύψεις.

Στην εποχή μας ο πλανήτης έχει εξερευνηθεί, αλλά αυτό δε μειώνει τον ενθουσιασμό που μπορούμε να έχουμε με την ανακάλυψη. Πρώτον, γιατί αν και έχει εξερευνηθεί ο πλανήτης μας διεξοδικά, δεν έχουν ανακαλυφθεί όλα τα μυστήρια του από εμάς. Υπάρχουν ένα σορό πράγματα που είναι γνωστά στην επιστημονική κοινότητα, αλλά τα αγνοούμε εμείς. Η ανακάλυψή τους από εμάς μπορεί να μας ενθουσιάσει και να μας συναρπάσει.

Και δεύτερον, γιατί μπορεί το φυσικό περιβάλλον να έχει χαρτογραφηθεί, αλλά υπάρχει αχαρτογράφητος ένας τεχνολογικός κόσμος που βρίσκεται εν τη γενέσει του. Οι νέοι εξερευνητές γίνονται κυβερνοναύτες και βοηθούν στη δημιουργία του νέου εξωτικού κόσμου που ενώνει τους ανθρώπους σε όποια χώρα και αν βρίσκονται και καταργεί τις αποστάσεις.

Τόσο ο φυσικός όσο και ο τεχνητός κόσμος μας έχουν πολλά συναρπαστικά μυστήρια για εμάς να μάθουμε. Και τώρα, περισσότερο από κάθε άλλη εποχή στην ανθρώπινη ιστορία, ο πλούτος και η γνώση ανήκουν σε μια μεγάλη μερίδα του πληθυσμού και όχι σε μια μικρή ελίτ. Ας το εκμεταλλευτούμε αυτό!

Ταξιδεύοντας με τον Δαρβίνο (1)

Με μεγάλη συγκίνηση ξεκίνησα να διαβάζω το ημερολόγιο του νεαρού Δαρβίνου από τα ταξίδια του στα εξωτικά μέρη της Γης με το πλοίο της Αυτής Μεγαλειότητας, το Beagle. Πρόκειται για τα ταξίδια που έδωσαν στον Δαρβίνο τα στοιχεία και τις ενδείξεις εκείνες που τον οδήγησαν στη διατύπωση της μεγαλειώδους θεωρίας της φυσικής επιλογής. Μετά το ημερολόγιο, σκοπεύω να διαβάσω και τα άλλα σπουδαία έργα του, την καταγωγή των ειδών, την καταγωγή του ανθρώπου και την έκφραση των συναισθημάτων στον άνθρωπο και τα ζώα.

Σε ένα σημείο, στην αρχή, μιλάει για τους Αφρικανούς που συναντά. Κοπέλες που χαζογελάνε με τη συμπεριφορά των Ευρωπαίων, παιδιά που ζούνε μέσα στην αθλιότητα, αντιλήψεις και αντιδράσεις διαφορετικές από τις Ευρωπαϊκές. Όπως τα είδη, σκέφτομαι εγώ, αναπτύσσονται διαφορετικά σε διαφορετικές περιοχές του πλανήτη, και αποκτούν διαφορετικά χαρακτηριστικά που τα βοηθούν να προσαρμοστούν στις συνθήκες του περιβάλλοντος και να επιβιώσουν, έτσι και οι πολιτισμοί αναπτύσσονται διαφορετικά.

Άλλωστε, και ο πολιτισμός είναι έκφραση της βιολογικότητάς μας, καθώς αποτελεί δημιούργημα του εγκεφάλου μας. Έτσι, οι Αφρικάνοι και οι Ευρωπαίοι αν και ανήκουν στο ίδιο είδος, πέρα από κάποιες τυχόν βιολογικές διαφορές, βρίσκονται σε διαφορετικά στάδια της εξέλιξης του πολιτισμού, ή, για να το πω πιο ορθά, ζούνε σε διαφορετικούς πολιτισμούς, έχουν αναπτυχθεί διαφορετικά με διαδικασίες που πήραν αιώνες για να τους οδηγήσουν εκεί που είναι σήμερα.

Νομίζω πως αυτή η οπτική είναι χρήσιμη, γιατί πολλές φορές παρόλο που αναγνωρίζουμε πως οι πολιτισμοί είναι διαφορετικοί, θεωρούμε πως η Αφρική μπορεί να λειτουργήσει με όρους Δύσης. Θεωρούμε δηλαδή πως με αρκετή προσπάθεια μπορεί να διορθωθεί ό,τι εμείς ως Δυτικοί θεωρούμε πως χρήζει διόρθωσης στην Αφρική και να ανέβει το βιοτικό επίπεδο στα ίδια σημεία με το δικό μας. Κρίνουμε δηλαδή με τα δικά μας στάνταρντς και υποτιμούμε τις διεργασίες αιώνων που οδήγησαν στις δυο διαφορετικές καταστάσεις.

Αυτό βέβαια δε σημαίνει πως ο εκδυτικισμός είναι και αδύνατος! Δεν μιλάμε άλλωστε για δυο διαφορετικά είδη. Είναι σημαντικό να αντιλαμβανόμαστε πως ο ανθρώπινος εγκέφαλος είναι ίδιος, ή, τέλος πάντων, σχεδόν ίδιος, επειδή ακριβώς ανήκουμε στο ίδιο είδος. Όπως και να έχει, είναι συναρπαστικό να αναλογίζεσαι πώς ο πρωτόγονος άνθρωπος αναπτύχθηκε και έδωσε τον Ευρωπαϊκό και τον Αφρικανικό πολιτισμό.


Ένα άλλο σημείο στο οποίο θα ήθελα μα σταθώ είναι η αναφορά που κάνει ο Δαρβίνος στη σκόνη από την Αφρική, σκόνη που περιλαμβάνει σπόρους δεκάδων μικροοργανισμών και που βρίσκεται σε απόσταση εκατοντάδων μιλίων από τις ακτές της Αφρικής. Πλοία, δηλαδή, που πλέουν σε τεράστια απόσταση από τις ακτές της ηπείρου πλήττονται κατά καιρούς από ανέμους που μεταφέρουν σκόνη με ενώσεις του πυριτίου και οργανικές ενώσεις, ακόμα και με μικροοργανισμούς που είναι γνωστό ότι ζουν στη Νότια Αμερική και όχι στην Αφρική!

Αυτή η περιγραφή γεννά στο μυαλό μου την εικόνα ενός "ζωντανού πλανήτη", που οι τυφλές δυνάμεις της φύσης διαρκώς συμβάλλουν στη γονιμοποίηση περιοχών με υλικό που βρίσκεται σε άλλες, μακρινές περιοχές. Ο τρόπος με τον οποίο λειτουργεί η φύση είναι συναρπαστικός. Άνεμοι και θαλάσσια ρεύματα χαϊδεύουν τον πλανήτη μεταφέροντας υλικό από τη μια ήπειρο στην άλλη, γεγονότα που συμβαίνουν σε ένα σημείο έχουν επίδραση σε σημεία που βρίσκονται εξαιρετικά μακρυά και κανένα μέρος του πλανήτη δεν μένει ανεπηρέαστο από ό,τι συμβαίνει αλλού.

Καθώς το ταξίδι του πλοίου συνεχίζεται, θα σημειώνω και εγώ εδώ τις ιδέες που γεννιούνται στο μυαλό μου. Η φύση είναι τόσο συναρπαστική! Καλό μας ταξίδι!