"Αντιγόνη", Σοφοκλή

Η Realmedia κυκλοφορεί τις επτά σωζόμενες τραγωδίες του μεγάλου τραγικού σε μετάφραση του δημοσιογράφου Ανδρέα Ζούλα. Διάβασα λοιπόν σήμερα τη μετάφραση της Αντιγόνης και με την ευκαιρία θα ήθελα να γράψω μερικές σημειώσεις στο blog.

Αυτό που μου έκανε εντύπωση είναι πόσο άστοχα είναι τα περισσότερα επιχειρήματα που χρησιμοποιούν οι χαρακτήρες του έργου.

Η σπουδαία και διάσημη για την συμπόνοια και την αγάπη της Αντιγόνη λέει ορθά - κοφτά πως δε θα έκανε την ίδια πράξη αγάπης αν επρόκειτο για δούλους ή ακόμη και για τον ίδιο τον άνδρα ή τα παιδιά της. Δεν είναι δηλαδή η γυναίκα - σύμβολο των πανανθρώπινων αξιών, όπως την εμφανίζουν πολλοί φιλόλογοι, αλλά μια γυναίκα που υπεραγαπάει τον αδερφό της.

Ο δε Κρέοντας, εκεί που χρησιμοποιεί λογικά επιχειρήματα για τον τρόπο οργάνωσης μιας πόλης, ξαφνικά αποκαλύπτει πτυχές του χαρακτήρα του που είναι όχι απλά παράλογες αλλά και αποκρουστικές.

Ο μόνος που είναι πιο κοντά στη λογική είναι ο Αίμωνας, τον οποίον όμως τα συναισθήματά του παρασέρνουν σε ένα τραγικό τέλος. Είναι εκείνος που δίνει το επιχείρημα - κλειδί για τη λύση του πολιτικού προβλήματος που θέτει ο Κρέοντας: "Δεν είναι πόλη που σ' έναν άντρα ανήκει". Με λίγα λόγια, ο λαός πρέπει να λαμβάνεται υπόψη στη λήψη αποφάσεων για τη διακυβέρνηση της πόλης. Φυσικά, το πώς θα γίνει αυτό μένει αναπάντητο από την αρχαία τραγωδία και οι ισορροπίες που πρέπει να κρατηθούν αποτελούν τον κεντρικό πυρήνα της νεώτερης πολιτικής ιστορίας που γέννησε τη σύγχρονη δημοκρατία.

Το φόντο της τραγωδίας είναι θρησκευτικό, με τους αιώνιους νόμους των θεών να απαιτούν να ταφεί και ο Πολυνείκης και να τιμωρούν αυτούς που προχωρούν σε πράξεις καθοσιώσεως, υπονομεύεται όμως από τον ίδιο τον ποιητή, όταν θέτει το ερώτημα μέσω του Κρέοντα για το πού είναι οι θεοί και γιατί δε βοηθάνε τους πιστούς τους που κινδυνεύουν, αλλά στο τέλος του έργου ενισχύεται από την πραγματοποίηση της προειδοποίησης του μάντη με τον πόνο που προκλήθηκε στον Κρέοντα.

Στο προσκήνιο όμως βρίσκεται το ζήτημα της φρόνησης και της σωστής κρίσης. "Φρόνηση πρέπει, του Μενοικέα γιε, να έχεις" λέει ο Χορός στον Κρέοντα και η ίδια τη τραγωδία κλείνει με το "Για την ευδαιμονία, φρόνηση πρώτα να υπάρχει". Η ορθή κρίση είναι αυτή που θα έβγαζε από τα αδιέξοδα τους ήρωες του δράματος, αλλά τα συναισθήματά τους, τα ελλαττώματα του χαρακτήρα τους, τα συμφέροντά τους και τα πάθη τους σκιάζουν την κρίση τους. Όπως και με το ζήτημα της πολιτικής, έτσι και εδώ ο Ποιητής δε μας δίνει εξηγήσεις για το κριτήριο της ορθής κρίσης. Η Φιλοσοφία χρειάστηκε να δουλέψει αιώνες και η ανθρωπότητα είδε πολλά πισογυρίσματα μέχρι να ριχτεί άπλετο φως στο ζήτημα αυτό μέσα στον Δυτικό Πολιτισμό.

Το κομμάτι εκείνο του εγκεφάλου που δεν εμπίπτει στον χώρο της λογικής επηρεάζει τους χαρακτήρες του έργου. Η Ευρυδίκη από θλίψη και απόγνωση αυτοκτονεί, η Ισμήνη δείχνει ατολμία μπροστά στην εξουσία του τυράννου και μετά τη σύλληψη της αδερφής της παραδίδεται σε ένα τέλος που θεωρεί μοιραίο, ο Αίμωνας από έρωτα και οργή προσπαθεί να σκοτώσει τον πατέρα του και τελικά αυτοκτονεί, ο Κρέοντας έχει πάθος με την απολυταρχική εξουσία και υποτιμά τις ανθρώπινες σχέσεις και τους υπηκόους του, ενώ η Αντιγόνη λέει άσχημα λόγια στην αδερφή της που φοβάται να την ακολουθήσει, οδηγείται στον θάνατο από υπερβολική αγάπη στον αδερφό της και χρησιμοποιεί τη λογική όπως τη βολεύει.

Το δράμα γίνεται συναρπαστικό όσον αφορά τα κίνητρα και τον τρόπο με τον οποίον οδηγούνται στη δράση οι χαρακτήρες του έργου, δίνοντάς μας άφθονο υλικό στον τομέα της ανθρώπινης ψυχολογίας και τη σχέση της με την ζωή μας.