Εκάβη, Ευριπίδη

ΕΚΑΒΗ
φεῦ.
οὐκ ἔστι θνητῶν ὅστις ἔστ᾽ ἐλεύθερος:
ἢ χρημάτων γὰρ δοῦλός ἐστιν ἢ τύχης,
ἢ πλῆθος αὐτὸν πόλεος ἢ νόμων γραφαὶ
εἴργουσι χρῆσθαι μὴ κατὰ γνώμην τρόποις. 

 Η φράση αυτή της Εκάβης που απευθύνεται στον Αγαμέμνονα είναι συγκλονιστική. Ο Ευριπίδης συνεχίζει και σε αυτή την τραγωδία να φιλοσοφεί για τα ανθρώπινα. "Αλίμονο! Ελεύθερος δεν είναι κανείς άνθρωπος! Κι είναι της τύχης δούλος ή του χρυσαφιού κι ο λαός ή και των νόμων οι γραφές δεν τον αφήνουν όπως θέλει να φερθεί."

Το ζήτημα της ανθρώπινης ελευθερίας μπαίνει στο επίκεντρο της τραγωδίας. Ο βασιλιάς των Θρακών Πολυμήστορας είναι δούλος στο χρυσάφι και σκοτώνει τον γιο του φίλου του για να αποκτήσει τον πλούτο του. Ο αρχιστράτηγος των Αχαιών Αγαμέμνονας είναι δούλος στην κοινή γνώμη και αναγκάζεται να κρατάει πολιτικές ισορροπίες. Η βασίλισσα των Τρώων Εκάβη είναι δούλα της τύχης και ενώ την μακάριζαν όλες οι γυναίκες, τώρα την λυπούνται για την κακή της τύχη που την έφερε χωρίς άντρα και χωρίς παιδιά σκλάβα στο στρατόπεδο των Αχαιών. Οι Αθηναίοι πολίτες περιορίζονται από τους νόμους των Αθηνών. Κανείς στη ζωή δεν μπορεί να φερθεί όπως θέλει. Η ελευθερία συνδέεται με την θέληση. Αντί να δει το πράγμα σαν αγώνα μεταξύ διαφορετικών θελήσεων - π.χ. ο Αγαμέμνονας θέλει να κάνει το δίκαιο αλλά περισσότερο θέλει να είναι κύριος στο πολιτικό παιχνίδι- προτιμά ο ποιητής να ταυτίσει τη θέληση και την ελευθερία με το καλό και να αποδώσει κάθετί που θεωρεί κακό στη δουλεία.

Από αυτά ξεχωρίζω τη δουλεία στην τύχη. "Μια μέρα μόνο μου άρπαξε όλα τα αγαθά", λέει η Εκάβη. Συμφωνεί και ο χορός: "Παράξενο πώς έρχονται όλα στους θνητούς κι οι νόμοι παραλλάζουν στις ανάγκες μας, κάνοντας φίλους τους πιο μισητούς εχθρούς, κι εχθρούς μας τους πριν φίλους αποδείχοντας." Η ιδέα αυτή επανέρχεται συχνά στις τραγωδίες· δεν είμαστε κύριοι της ζωής μας, η τύχη ή οι θεοί μπορεί να φέρουν τα πάνω κάτω και οι πράξεις μας να έχουν εντελώς διαφορετικό αποτέλεσμα από αυτό που σκοπεύαμε.

Νομίζω πως δεν πρέπει να κλείσω αυτή την ανάρτηση χωρίς να σχολιάσω τη διαφορά στον προσανατολισμό μεταξύ των έργων του Σοφοκλή και των έργων του Ευριπίδη. Μολονότι η ιδέα ότι δεν είμαστε κύριοι της ζωής μας υπάρχει και στην Εκάβη, δεν αποτελεί το κέντρο του έργου. Και η έννοια της ύβρεως απουσιάζει αν δεν σχετίζεται με τη συμπεριφορά των αρχόντων οι οποίοι μέσα στα πλούτη και την εξουσία τους νομίζουν πως θα είναι για πάντα ευτυχισμένοι. Η Εκάβη δε διαπράττει πραγματικά ύβριν και όμως τιμωρείται αλύπητα από την μοίρα. Το κακό τέλος της Πολυξένης και του Πολύδωρου πάλι δε σχετίζεται με ύβριν. Ο Οδυσσέας και ο Αγαμέμνονας βάζουν το πολιτικό συμφέρον πάνω από την έννοια του δικαίου, αλλά για τον μεν Οδυσσέα δεν λέγεται κάτι στο έργο, για τον δε Αγαμέμνονα γίνεται μόνο μια προφητεία των δεινών που θα πάθει. Ο μόνος που τιμωρείται για την αδικία που διέπραξε να καταπατήσει τη φιλία του με τη βασιλική οικογένεια της Τροίας και να σκοτώσει έναν αθώο για το χρυσάφι είναι ο Πολυμήστορας.

Ο χαρακτήρας δηλαδή της τραγωδίας στον Ευριπίδη αλλάζει και το επίκεντρο του έργου μετατοπίζεται από τα αρχέτυπα στον συγκεκριμένο άνθρωπο και τον ψυχολογικό του κόσμο.