"Δεν πρέπει να θεωρηθεί αρετή να σκοτώνεις τους συμπολίτες σου, να προδίδεις τους φίλους σου, να 'σαι χωρίς πίστη, χωρίς ευλάβεια, χωρίς θρησκεία· με τον τρόπο αυτόν μπορείς να φτάσεις στον θρόνο, όχι όμως και στη δόξα."

Αυτά είναι λόγια του Νικολό Μακιαβέλι, ο οποίος στα μάτια πολύ κόσμου λέει ακριβώς το αντίθετο. Ο Ηγεμόνας του αποτελεί αποτέλεσμα κοπιαστικής ιστορικής μελέτης και αναφέρεται σε ηγεμονίες, όχι σε δημοκρατίες. Σε αυτούς που νομίζουν ότι ο Μακιαβέλι είναι σκοτεινός δολοπλόκος θα παραφράσω δυο μεγάλους διανοητές, τον Νίτσε και τον Καστοριάδη, και θα πω ότι αφενός η ιστορική μελέτη είναι εξωηθική, επειδή ακριβώς το αντικείμενό της, δηλαδή η ιστορία, είναι εξωηθικό, και αφετέρου ότι το ηθικά σωστό και το λάθος στις πολιτικές επιλογές έχουν νόημα στα πλαίσια μιας δημοκρατίας και του διαλόγου που αυτή προϋποθέτει και δεν μπορούν να αναζητηθούν σε μια ηγεμονία, στην οποία σωστή επιλογή αποτελεί εξορισμού αυτή που εδραιώνει την εξουσία του ηγεμόνα.

Τι νόημα έχει το ηθικά σωστό και λάθος όταν εξηγεί τον τρόπο με τον οποίο ο βασιλιάς της Γαλλίας Λουδοβίκος εισέβαλε στην Ιταλία με την πρόσκληση των Βενετών, στήριξε τον Πάπα της Ρώμης και συνεργάστηκε με τους Ισπανούς για να επιτεθεί στην Νάπολη; Ποιος έχει το δίκιο με το μέρος του και ποιος αδικεί; Ο Βασιλιάς Λουδοβίκος; Οι Βενετοί; Ο Πάπας Αλέξανδρος; Η κοντέσα του Φορλί; Ο μαρκήσιος της Μάντοβα; Ο δούκας της Φεράρα; Οι άρχοντες της Πίζα; Οι άρχοντες της Σιένα; Επειδή μιλάμε για ηγεμόνες, δεν μπορεί η συζήτηση να περιστραφεί γύρω από το τι είναι ηθικά σωστό και τι λάθος στις πολιτικές τους αποφάσεις, μπορούμε όμως να κρίνουμε τα αποτελέσματα των αποφάσεων αυτών και να εξάγουμε συμπεράσματα για το ποια είναι η πιο αποτελεσματική πορεία δράσης για έναν ηγεμόνα. Το κριτήριο δηλαδή που έχουμε σχετίζεται με την αποτελεσματικότητα και όχι με την δικαιοσύνη.

Το παράδειγμα με τον Βασιλιά της Γαλλίας είναι χαρακτηριστικό. Χρειάζεται μια αφορμή για να εισβάλει στην Ιταλία. Του τη δίνουν οι Βενετοί. Εκείνος όμως κάνει μια σειρά από λάθη. Ενισχύει τον Πάπα της Ρώμης που ήταν ο ισχυρότερος παίκτης στην Ιταλία, περιφρονεί τους λιγότερο ισχυρούς από τους τοπικούς ηγεμόνες, προσκαλεί τους Ισπανούς στην Ιταλία. Στο τέλος ηττάται και χάνει αυτά που κατέκτησε. Τι συμπεράσματα εξάγει από αυτή την ιστορία ο Μακιαβέλι; Ότι ο ηγεμόνας πρέπει να έχει με το μέρος του και να προστατεύει τους αδύναμους ηγεμόνες, οι οποίοι θα τον στηρίξουν από φόβο απέναντι στους πιο ισχυρούς που τους απειλούν, ότι δεν πρέπει να βοηθά στην αύξηση της δύναμης του κύριου αντιπάλου του, ότι δεν πρέπει να προσκαλεί εξίσου ισχυρό παίκτη στην περιοχή που τον ενδιαφέρει, στον οποίον να μπορούν να προσφύγουν οι δυσαρεστημένοι από την κατάσταση. Όλα αυτά είναι πολύ λογικά, δεν υπάρχει κανένα σκοτάδι και καμία δολοπλοκία σε αυτά. Είναι πολιτική στρατηγική και τίποτα άλλο.

Και για να τελειώσω το παράδειγμα του Λουδοβίκου, ο Μακιαβέλι βρίσκει λάθος το γεγονός ότι οι Γάλλοι ούτε ήρθαν να κατοικήσουν στις περιοχές που κατέλαβαν, ώστε μένοντας στον τόπο εκείνο να είχαν άμεση γνώση του τι συμβαίνει εκεί και να κατέπνιγαν τις εξεγέρσεις εν τη γενέσει τους, ούτε έστειλαν αποίκους στις περιοχές που κατέκτησαν ώστε με λίγα έξοδα να τις έχουν υπό τον έλεγχό τους. Επειδή έκανε αυτά τα πέντε λάθη, συμπεραίνει ο Μακιαβέλι, απώλεσε γρήγορα ο Λουδοβίκος τις ιταλικές κτήσεις. Εύλογα αυτά που λέει, δε βρίσκετε;