Εμπεδοκλής: Κοσμολογία και Ηθική

Ο Εμπεδοκλής παραμένει ένας φυσιοκράτης φιλόσοφος. Αναγνωρίζει δύο αρχές στη φύση που κινούν τα στοιχεία, τις οποίες ονομάζει ποιητικά φιλία και νείκος αλλά δεν τις ανάγει σε μεταφυσικές αρχές. Έτσι, μιλάει για μια συνεχή εναλλαγή των όντων υπό την επίδραση του φυσικού νόμου, του σμίξιμου και του χωρισμού, που διαδοχικά δημιουργούν και καταστρέφουν τα όντα διατηρώντας τα στοιχεία από τα οποία αυτά αποτελούνται. Δεν υπάρχει αιτία για αυτό, ούτως πέφυκεν. Αυτή είναι η φύση.

ήδη γαρ ποτ' εγώ γενόμην κούρός τε κόρη τε

θάμνος τ΄οιωνός τε και έξαλος έλλοπος ιχθύς

Κάποτε ήμουν εγώ αγόρι και κορίτσι 

θάμνος και πουλί και ψάρι άλαλο που έξω πηδούσε απ' το νερό

Η ύπαρξη μας δεν έχει κάτι το ιδιαίτερο, όπως και η ύπαρξη των θεών δεν έχει κάτι το ιδιαίτερο. Τα ίδια υλικά ανακυκλώνονται και συνθέτουν τα πάντα, πράγματα, φυτά, ζώα, ανθρώπους, θεούς, το Εν. Αν ψάχνουμε πρόδρομο για το Deus sive Natura του Σπινόζα, αυτός θα είναι ο Εμπεδοκλής, ο οποίος το τέλειο σφαιρικό εν - θεό το μεταβάλλει δια της φιλίας και του νείκους σε όλα τα όντα. Η φυσική ισότητα αντανακλά ίσως στην ηθική του Εμπεδοκλή που θεωρεί τον φόνο αποτρόπαιο έγκλημα και την αρμονία που μπορεί να πετύχει η δημοκρατία ευκταία. Στο τέλος, προτρέπει τους ανθρώπους να είναι καλοί και να συλλογίζονται πάνω στη φυσική φιλοσοφία, αντί να ασχολούνται με σκέψεις κακές που σκοτεινιάζουν τον άνθρωπο. Ο Εμπεδοκλής δεν φτιάχνει ολόκληρη μεταφυσική για να θεμελιώσει την ηθική του. Ούτε καν απολυτοποιεί τις δυο φυσικές αρχές ώστε να πει ότι και η φιλία και το νείκος είναι απαραίτητα στοιχεία της ανθρώπινης ηθικής. Να μάθουμε τη φυσική φιλοσοφία για να είμαστε ωφέλιμοι στους άλλους ανθρώπους και για να προκόψουμε και οι ίδιοι. Αυτό είναι το μήνυμα του Εμπεδοκλή.

Από τη μία θεωρώ κρίμα που ο Εμπεδοκλής ανέπτυξε θεωρίες για τόσα πολλά πράγματα, γιατί τα πιο πολλά πράγματα που είπε δεν ανταποκρίνονται στην πραγματικότητα όπως μας τη γνωρίζουν οι φυσικές επιστήμες σήμερα. Όμως το πρόβλημα δεν είναι οι θεωρίες. Αυτές ανασκευάζονται και βελτιώνονται με άλλα επιχειρήματα, με παρατηρήσεις και με πειράματα. Το πρόβλημα είναι όταν η επιχειρηματολογία του ενός γίνεται δόγμα, όταν δημιουργείται σχολή που διδάσκει πράγματα που τελικά δεν ανταποκρίνονται στη φυσική πραγματικότητα.