Εντυπώσεις από τα Ανάλεκτα του Κομφούκιου (1)

Αυτές τις μέρες διάβασα -και ξαναδιαβάζω- τα Ανάλεκτα του Κομφούκιου, στην εξαιρετική έκδοση της Ινδίκτου, με μια πολύ ενδιαφέρουσα Εισαγωγή και πολύ χρήσιμα Ερμηνευτικά Σχόλια του Σωτήρη Χαλικιά, ο οποίος έκανε και τη Μετάφραση. Με την ευκαιρία αυτή θα ήθελα να καταγράψω ορισμένες εντυπώσεις.

Δε φιλοδοξώ να κάνω μια συστηματική παρουσίαση του Κομφούκιου ή της σκέψης του. Υπάρχουν άφθονες τέτοιες αναλύσεις, πολύ πιο πλήρεις και πολύ πιο εμβριθείς από οτιδήποτε θα μπορούσα να γράψω εγώ. Σας προτείνω να το ψάξετε μόνοι σας, για να έχετε μια ολοκληρωμένη εικόνα. Ενδεικτικά, μπορείτε να ξεκινήσετε από τα αντίστοιχα άρθρα της Wikipedia για τον Κομφούκιο και τα Ανάλεκτα.

Αυτό που τον απασχολεί από την αρχή ως το τέλος των Αναλέκτων είναι η ορθή συμπεριφορά και ιδιαίτερα η ορθή διακυβέρνηση. Το φιλοσοφικό του έργο καταπιάνεται με ζητήματα που έχουν τεράστιες πρακτικές επιπτώσεις. Δεν ασχολείται με τη φύση του κόσμου, με τη φύση των θεών, με τη φύση του ανθρώπου, με ζητήματα αθανασίας, και άλλα παρόμοια. Αλλά ούτε δίνει και συγκεκριμένες λύσεις σε πρακτικά προβλήματα ή προτείνει συγκεκριμένους νόμους. Ασχολείται με τις αρχές που πρέπει να διέπουν τη συμπεριφορά του Ηγεμόνα και των ανθρώπων γενικότερα.

Από τον πρώτο στίχο των Αναλέκτων φαίνεται η σημασία που δίνει ο Κομφούκιος στη σωστή εφαρμογή αυτών που ο άνθρωπος έχει μελετήσει.

Μελετάς και την κατάλληλη στιγμή ξεδιπλώνεις ό,τι έμαθες: δεν είναι αυτό χαρά;

Αγαπά τη μελέτη και οι μαθητές του μελετούν και αυτοί. Οι πηγές τους είναι διάφορες, ανάμεσα στις οποίες είναι τα Ποιήματα και οι Τελετές.

Τα Ποιήματα είναι μια συλλογή ποιημάτων / τραγουδιών, την οποία ο Κομφούκιος χρησιμοποιεί με έναν ιδιαίτερα δημιουργικό τρόπο. Εμπνέεται από αυτά και δίνει λύσεις σε προβλήματα της εποχής του.

Ο Κομφούκιος γενικά δίνει μεγάλη σημασία στα αρχαία κείμενα και στον αρχαίο τρόπο ζωής, αλλά δεν το κάνει αυτό επειδή θεωρεί πως όλα τα ζητήματα έχουν λυθεί από τους αρχαίους. Χρησιμοποιεί την αρχαία σοφία με τον δικό του τρόπο ώστε αυτός να δώσει απάντηση στα προβλήματα της δικής του εποχής. Αντλεί την έμπνευση από το παρελθόν· δεν υποτάσσεται δουλικά σε αυτό. Το παρόν είναι αυτό που κυριαρχεί στη ζωή, αλλά ο σεβασμός στο παρελθόν βοηθά στην εύρεση νέων λύσεων στα προβλήματα της κάθε εποχής.

Για να δείτε με ποιον τρόπο χρησιμοποιεί ο Κομφούκιος τα Ποιήματα, αλλά και το πώς εννοεί εκείνος τις Τελετές, θα σας παραθέσω ένα πολύ αποκαλυπτικό απόσπασμα:

Ο Τσι Σια ρώτησε:

"...θελκτικό το γοητευτικό χαμόγελο,
στα όμορφα μάτια της το άσπρο παλεύει με το μαύρο,
στο άβαφο μετάξι θα φανούν τα χρώματα".

Τι σημαίνει αυτό;

Είπε ο Διδάσκαλος: Η ζωγραφιά ακολουθεί. Πρώτα ετοιμάζεται το άβαφο μετάξι.

Είπε ο Τσι Σια: Οι Τελετές λοιπόν ακολουθούν.

Είπε ο Διδάσκαλος: Ανέδειξες την σκέψη μου, Σαγκ. Μπορώ να αρχίσω πλέον να μιλώ μαζί σου για τα Ποιήματα.

Η Ωδή μπορεί να μιλάει για μια όμορφη γυναίκα και για τη σχέση της φυσικής ομορφιάς και της ομορφιάς που της προσδίδουν τα χρώματα με τα οποία βάφεται. Ο Κομφούκιος "διδάσκεται" από το ποίημα πως οι Τελετές ακολουθούν τον ενάρετο χαρακτήρα ενός ανθρώπου, πως ο ενάρετος άνθρωπος αναδεικνύει τις Τελετές, πως χωρίς τον κατάλληλο χαρακτήρα, οι Τελετές καταλήγουν σκέτο χρώμα σε μια άσχημη γυναίκα.

Ο Κομφούκιος διδάσκει στα Ανάλεκτα τον σεβασμό στις αρχαίες Τελετές. Πρόκειται για ένα σύνολο τελετουργικών του εκλεπτυσμένου Κινέζικου πολιτισμού που ρυθμίζουν κάθε πτυχή της κοινωνικής ζωής των ευγενών. Αλλά δεν αποτελούν αυτοσκοπό για τον Κομφούκιο. Δεν αποτελούν θεατρικές πράξεις τις οποίες δεν έχει σημασία ποιος τελεί.

Με τις Τελετές ο Κομφούκιος αποκαλύπτει έναν ολόκληρο αξιακό κόσμο που δεν έχει την αφετηρία του στη Γη. Επειδή ακριβώς οι Τελετές αναδεικνύουν για τον Κομφούκιο τις αξίες που αναδεικνύουν, η μελέτη τους και η σωστή τήρησή τους είναι εξαιρετικά σημαντική, ιδιαίτερα για τον σωστό ηγεμόνα.