Περί μεν θεών ουκ έχω ειδέναι, ούθ' ως εισίν ούθ' ως ουκ εισίν ούθ' οποίοι τινες ιδέαν· πολλά γαρ τα κωλύοντα ειδέναι ή τ' αδηλότης και βραχύς ο βίος του ανθρώπου.
Δε νομίζω ότι είπε κάτι παράλογο ο Πρωταγόρας. Υπάρχουν τόσα πολλά που εμποδίζουν τη γνώση σχετικά με τους θεούς που δεν ξέρουμε ούτε αν υπάρχουν ούτε αν δεν υπάρχουν, ούτε πώς είναι αν υπάρχουν. Και όμως για αυτό καταδικάστηκε σε θάνατο και αναγκάστηκε να εγκαταλείψει την Αθήνα, ενώ τα έργα του κάηκαν.
Και μετά έχουμε την μνημειώδη φράση του: Κριτήριο για όλα τα πράγματα είναι ο άνθρωπος. Δεν έχουμε όμως αναλυτική εξήγηση για το τι εννοεί.
Ο Πλάτωνας γράφει ότι αυτό σημαίνει ότι όπως μου φαίνονται εμένα τα πράγματα είναι για μένα και όπως σου φαίνονται εσένα τα πράγματα είναι για σένα. Ο Σέξτος Εμπειρίκος εξηγεί ότι με τη φράση αυτή ο Πρωταγόρας εννοεί ότι όσα γίνονται αντιληπτά από τους ανθρώπους υπάρχουν, ενώ όσα δε γίνονται αντιληπτά δεν υπάρχουν. Παρόμοια, ο Ερμίας εξηγεί ότι αυτά που εμπίπτουν στις ανθρώπινες αισθήσεις υπάρχουν, κατά τον Πρωταγόρα, ενώ αυτά που δεν εμπίπτουν δεν υπάρχουν.
Αν ισχύει αυτή η ερμηνεία, αν δηλαδή ο Πρωταγόρας ταύτιζε την ουσία με τον κόσμο των αισθήσεων, μπορούμε να αντιληφθούμε την κακοήθεια του Πλάτωνα που βάζει τον Σωκράτη να ειρωνεύεται ρωτώντας γιατί δε θέτει κάποιο από τα άγρια ζώα ως μέτρο των πραγμάτων αφού και αυτά έχουν αισθήσεις. Αν ο Πρωταγόρας με τη θέση του αποκλείει την πλατωνική μεταφυσική (και κάθε άλλη μεταφυσική), τότε μπορούμε να καταλάβουμε την κακοήθεια να εξηγηθεί η πρωταγόρεια φράση ως στήριξη του υποκειμενισμού. Και δυστυχώς, αφού έκανε ο Πλάτωνας την αρχή, πήραν και άλλοι αυτόν τον δρόμο ερμηνείας της φράσης του Πρωταγόρα, όπως ο Αριστοτέλης.
Παντί λόγωι λόγον αντικείσθαι. Πόσο μακρυά βρίσκεται η αντίληψη του Πρωταγόρα από την απολυτότητα της αλήθειας που διεκδικεί ο Πλάτωνας για τον εαυτό του; Αυτό δε σημαίνει τον ήττω δε λόγον κρείττω ποιείν... ψεύδος τε γαρ έστιν και ουκ αληθές αλλά φαινόμενον εικός, όπως έλεγε ο Αριστοτέλης, αλλά τον αυτόν ψέγειν και επαινείν, όπως έλεγε ο Εύδοξος. Πολύ ταιριαστό αν αναλογιστούμε ότι και ο Πλάτωνας και ο Αριστοτέλης ήταν μεγαλοφυείς, έπεσαν έξω όμως σε πολλά από αυτά τα οποία σκέφτηκαν.
Δε νομίζω ότι είπε κάτι παράλογο ο Πρωταγόρας. Υπάρχουν τόσα πολλά που εμποδίζουν τη γνώση σχετικά με τους θεούς που δεν ξέρουμε ούτε αν υπάρχουν ούτε αν δεν υπάρχουν, ούτε πώς είναι αν υπάρχουν. Και όμως για αυτό καταδικάστηκε σε θάνατο και αναγκάστηκε να εγκαταλείψει την Αθήνα, ενώ τα έργα του κάηκαν.
Και μετά έχουμε την μνημειώδη φράση του: Κριτήριο για όλα τα πράγματα είναι ο άνθρωπος. Δεν έχουμε όμως αναλυτική εξήγηση για το τι εννοεί.
Αν ισχύει αυτή η ερμηνεία, αν δηλαδή ο Πρωταγόρας ταύτιζε την ουσία με τον κόσμο των αισθήσεων, μπορούμε να αντιληφθούμε την κακοήθεια του Πλάτωνα που βάζει τον Σωκράτη να ειρωνεύεται ρωτώντας γιατί δε θέτει κάποιο από τα άγρια ζώα ως μέτρο των πραγμάτων αφού και αυτά έχουν αισθήσεις. Αν ο Πρωταγόρας με τη θέση του αποκλείει την πλατωνική μεταφυσική (και κάθε άλλη μεταφυσική), τότε μπορούμε να καταλάβουμε την κακοήθεια να εξηγηθεί η πρωταγόρεια φράση ως στήριξη του υποκειμενισμού. Και δυστυχώς, αφού έκανε ο Πλάτωνας την αρχή, πήραν και άλλοι αυτόν τον δρόμο ερμηνείας της φράσης του Πρωταγόρα, όπως ο Αριστοτέλης.
Παντί λόγωι λόγον αντικείσθαι. Πόσο μακρυά βρίσκεται η αντίληψη του Πρωταγόρα από την απολυτότητα της αλήθειας που διεκδικεί ο Πλάτωνας για τον εαυτό του; Αυτό δε σημαίνει τον ήττω δε λόγον κρείττω ποιείν... ψεύδος τε γαρ έστιν και ουκ αληθές αλλά φαινόμενον εικός, όπως έλεγε ο Αριστοτέλης, αλλά τον αυτόν ψέγειν και επαινείν, όπως έλεγε ο Εύδοξος. Πολύ ταιριαστό αν αναλογιστούμε ότι και ο Πλάτωνας και ο Αριστοτέλης ήταν μεγαλοφυείς, έπεσαν έξω όμως σε πολλά από αυτά τα οποία σκέφτηκαν.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου