Κοίτα ποιος μιλάει!

Στο δέκατο τέταρτο κεφάλαιο των Αναλέκτων βρίσκεται μια στιχομυθία μεταξύ ενός μαθητή του Κομφούκιου και ενός φύλακα σε μια πύλη, που κάποιοι σχολιαστές λένε πως ήταν Ταοϊστής. Ρωτά λοιπόν ο φύλακας από πού έρχεται ο ταξιδιώτης και όταν αυτός απαντά πως έρχεται από τον Κομφούκιο, ο φύλακας αποκρίνεται: "Δεν είναι αυτός που αν και ξέρει πως δε γίνεται, ωστόσο επιμένει;"

Αν πραγματικά πρόκειται για Ταοϊστή ερημίτη, η απόκρισή του έχει πλάκα, γιατί τουλάχιστον ο Κομφούκιος έφτιαξε ολόκληρη σχολή και δίδασκε τους μαθητές του και τους οδηγούσε στη μελέτη των αρχαίων, ενώ ο Ταοϊσμός ήταν λιγότερο σαφής και περισσότερο ποιητικός από τον Κομφουκιανισμό, επομένως και πιο δύσκολο να κατανοηθεί και να γίνει πράξη!

Η αλήθεια είναι πως η Κίνα επηρεάστηκε βαθιά από τα τρία μεγάλα πνευματικά ρεύματα της Ανατολής, τον Κομφουκιανισμό, τον Ταοϊσμό και τον Βουδισμό, όπως επίσης και από τις ανιμιστικές θρησκείες του παρελθόντος και φυσικά, στον εικοστό αιώνα, από τον Κομμουνισμό. Ειδικά όμως για την τριάδα του Κομφουκιανισμού, του Ταοϊσμού και του Βουδισμού, έχουμε να πούμε πως υπάρχουν κάποια κοινά στοιχεία και δάνεια μεταξύ τους και μάλιστα οι διδασκαλίες ενσωματώθηκαν στην Κίνα σε τέτοιο βαθμό που οι αρχαίοι έλεγαν πως οι τρεις θρησκείες είναι μία. Άλλωστε υπάρχει και σχετικός θρύλος με τον Λάο Τσε να γίνεται δάσκαλος του Βούδα, ή να είναι ο ίδιος ο Βούδας, όταν έφυγε από την Κίνα και πήγε δυτικότερα.

Από αυτά που διάβασα στα Ανάλεκτα και το Τάο Τε Τσινγκ, και ο Κομφουκιανισμός και ο Ταοϊσμός μιλάνε για την Οδό, και στους δυο σημαντικό ρόλο παίζει ο Ουρανός, και οι δυο δίνουν έμφαση στην αρετή και την ορθή διακυβέρνηση προς όφελος του λαού, οπότε έχουν ένα κοινό έδαφος για να συνομιλήσουν. Αυτό ακριβώς δείχνει και ο πίνακας παραπάνω. Τρεις σοφοί, ένας Κομφουκιανιστής, ένας Βουδιστής και ένας Ταοϊστής κουβεντιάζουν μεταξύ τους και είναι τόσο απορροφημένοι στη συζήτηση που δεν είδαν ότι πέρασαν ανάμεσα από τίγρεις. Όταν πέρασαν τον ποταμό και κοίταξαν πίσω και είδαν τις τίγρεις και συνειδητοποίησαν τι είχε συμβεί, έβαλαν τα γέλια.

Βέβαια υπάρχουν και διαφορές. Ο Κομφούκιος ασχολήθηκε περισσότερο με τη σωστή διακυβέρνηση ενώ ο Λάο Τσε (αν πραγματικά υπήρξε!) έδωσε έμφαση στην πνευματικότητα της Οδού αλλά ήταν λιγότερο σαφής από τον Κομφούκιο ως προς τη διδασκαλία του. Αξίζει όμως να σημειωθεί πως ασάφεια υπάρχει και στους δυο. Από ό,τι φαίνεται η ασάφεια εξυπηρετούσε έναν σκοπό: έβαζε τον μαθητή να σκεφτεί το ζήτημα μόνος του και αν είναι αρκετά ικανός να καταλήξει στα σωστά συμπεράσματα. Έδιναν ιδιαίτερο βάρος οι δυο διδάσκαλοι στην προσωπική ικανότητα του μαθητή, στη μελέτη και την αφομοίωση της διδασκαλίας. Χρησιμοποίησαν έτσι σκόπιμα ασαφή ή ελλειπτικό λόγο, για να παροτρύνουν τον μαθητή να σκεφτεί μόνος του.

Νομίζω όμως πως ειδικά στον Λάο Τσε η ασάφεια έχει και άλλη μια αιτία. Είναι εύκολο να χρησιμοποιήσεις ποιητική γλώσσα για να περιγράψεις μια πραγματικότητα που διαισθάνεσαι, ή, που, εν πάση περιπτώσει θέλεις να υπάρχει, αλλά όταν είναι να δώσεις λογικές και σαφείς εξηγήσεις πρέπει να μπορείς να τεκμηριώσεις αυτά που έχεις στο μυαλό σου και αυτό απαιτεί μια αντικειμενικότητα η οποία είναι δύσκολο να επιτευχθεί, ειδικά στο επίπεδο της πνευματικότητας. Έτσι δίνεται προβάδισμα στην ποιητική γλώσσα και η διαλεκτική αποφεύγεται. Προσωπικά προτιμώ την ασφάλεια της διαλεκτικής από την ασάφεια της ποίησης στη φιλοσοφία. Από την άλλη, η ποίηση δίνει δυνατότητα για πολλές ερμηνείες και για πολλές σχολές σκέψης πάνω στο ίδιο κείμενο, επομένως η ασάφεια μπορεί να βοηθήσει ώστε να γεννηθούν πολλές διαφορετικές φιλοσοφίες που εξυπηρετούν διαφορετικούς σκοπούς και άρα είναι αρκετά ευέλικτη.

Κλείνοντας θα ήθελα να σημειώσω μια διαφορά μεταξύ του Λάο Τσε που διάλεξε τη ζωή του ερημίτη και φιλοσόφων όπως ο Πλάτωνας που προσπάθησαν να πείσουν και να διαφωτίσουν με τη σκέψη τους. Ο Λάο Τσε σημειώνει πως "αρχικά όσοι γνώριζαν το τάο δεν προσπαθούσαν να φωτίσουν τους άλλους, αλλά τους κρατούσαν στο σκοτάδι", επειδή ακριβώς αποκτούσαν γνώση του αβίαστου τρόπου με τον οποίον -για τον Λάο Τσε- λειτουργεί η φύση και επομένως περίμεναν πως τα πράγματα θα έπαιρναν τον φυσικό τους δρόμο από μόνα τους, χωρίς παρεμβάσεις και χωρίς διαφωνίες και συζητήσεις που περιελάμβαναν επιχειρήματα και αντεπιχειρήματα τα οποία μπορεί να μην έφταναν στην αλήθεια. Αντίθετα, είναι γνωστός ο μύθος του Πλάτωνα για τον σοφό που ανακαλύπτει τον κόσμο βγαίνοντας από την σπηλιά στην οποία ήταν κλεισμένος και όπου έβλεπε μόνο σκιές και ο οποίος γυρνάει πίσω για να δείξει και στους άλλους τον κόσμο και να τους βγάλει από τις ψευδαισθήσεις του, μια οδό που κατεξοχήν ακολούθησε ο Διαφωτισμός.