Στωικοί (1)

Πώς να αντιμετωπίσουμε τις ενοχλήσεις που νιώθουμε; Ο στωικός φιλόσοφος στρέφει το βλέμμα του στη ζωή του ανθρώπου και επιχειρεί να δώσει λύσεις στα προβλήματα που αντιμετωπίζουμε. Στην προσπάθειά του αυτή, αναπτύσσει έναν ευφυή συλλογισμό. Μεταξύ του πράγματος που νομίζουμε ότι μας προκαλεί ενόχληση και της ενόχλησης που νιώθουμε παρεμβάλλεται ο ανθρώπινος εγκέφαλος. Μπορούμε και πρέπει να καλλιεργήσουμε το μυαλό μας έτσι ώστε να μην ενοχλούμαστε από πράγματα που ενοχλούν συνήθως τους ανθρώπους. Η ενόχληση είναι στο μυαλό μας, λέει η στωική φιλοσοφία. Άλλαξε τον τρόπο που βλέπεις τα πράγματα και θα φύγει η ενόχληση. Ναι, τα πράγματα δε θα αλλάξουν, αλλά το αίσθημα της ενόχλησης θα έχει τροποποιηθεί, γιατί είναι υποκειμενικό, όχι αντικειμενικό.

Η Στοά δίνει έμφαση στο άτομο και τον εσωτερικό του κόσμο. Θεωρεί πως ένας έντιμος άνθρωπος που προσέχει τη δικαιοσύνη και είναι σωστός στις κοινωνικές του συναναστροφές έχει φτιάξει έναν χαρακτήρα τέτοιον που του επιτρέπει να είναι αυτάρκης, να μην εξαρτάται από το εξωτερικό περιβάλλον. Κάτι που θα φέρει η ζωή, ή κάτι που θα κάνουν άλλοι άνθρωποι δεν μπορεί να τον βλάψει, γιατί αναγνωρίζει ως βλάβη μόνο την κακία στον χαρακτήρα και αυτό είναι στο χέρι του να το απορρίψει.

Καλά όλα αυτά στη θεωρία. Σε πρακτικό επίπεδο όμως, πώς επιτυγχάνεται η αταραξία; Φοβάμαι πως η λύση που προτείνει η φιλοσοφία είναι η εκλογίκευση. Και λέω φοβάμαι, γιατί δε νομίζω να αρκεί η εκλογίκευση, επειδή θεωρώ ότι η λογική παίζει μικρότερο ρόλο στον άνθρωπο από όσο νόμιζαν οι αρχαίοι. Από την προσωπική μου εμπειρία διαπιστώνω πως ο φιλόσοφος διευκολύνεται με την εκλογίκευση, αλλά δε λύνονται εντελώς τα προβλήματα που τον ενοχλούν. Ίσως για αυτό έπρεπε να υπενθυμίζουν στον εαυτό τους ξανά και ξανά οι Στωικοί τη μέθοδο για την αντιμετώπιση των ενοχλήσεων.

Ας υποθέσουμε πως μας ενοχλεί κάποιος. Εμείς πρέπει να προσπαθήσουμε να δούμε πώς σκέφτεται και γιατί κάνει αυτά που κάνει. Δε φταίει αυτός για τις πράξεις του, αφού έχει συγκεκριμένες αντιλήψεις και δεν μπορεί να δει το καλό. Αυτό πρέπει να μας οδηγεί να είμαστε επιεικείς μαζί του. Άλλωστε, οι πράξεις του δεν μπορούν να μας βλάψουν πραγματικά. Μάλλον τον ίδιον βλάπτουν, γιατί τον κρατούν μακρυά από τη ζωή της αρετής. Αυτό είναι μια προσπάθεια εκλογίκευσης, που μπορεί να είναι σύμφωνη με την πραγματικότητα, αλλά από μόνη της δεν αρκεί για να εξαλείψει την ενόχληση που νιώθουμε. Ένας στωικός θα έλεγε πως με τη συνεχή προσπάθεια από την πλευρά μας όχι απλά θα μειωθεί, αλλά θα εξαλειφθεί εντελώς.

Ας περάσουμε σε άλλο παράδειγμα. Γιατί να μας ανησυχεί το μέλλον; Αφού δεν υπάρχει ακόμα. Ή το παρελθόν; Αφού χάθηκε και δεν υπάρχει πια. Από τη στιγμή που βιώνουμε μόνο το παρόν, εκεί βρίσκονται οι προκλήσεις που πρέπει να αντιμετωπίσουμε. Το βάρος του παρελθόντος ή του μέλλοντος είναι καθαρά ψυχολογικό, δηλαδή υποκειμενικό, και ως τέτοιο δεν είναι πραγματικό και άρα μπορούμε να το αποφύγουμε αλλάζοντας την αντίληψή μας για το παρελθόν και το μέλλον. Μπορούμε όμως να αλλάξουμε την αντίληψή μας; Η απλή εκλογίκευση δε βοηθά. Μήπως η συνεχής εξάσκηση επιδρά στον εγκέφαλό μας έτσι ώστε να αλλάζει η αντίληψή μας; Δεν το γνωρίζω.


(Στη φωτογραφία οι ανασκαφές για την Ποικίλη Στοά.)