Αγαμέμνονας, Αισχύλου

Ζῆνα δέ τις προφρόνως ἐπινίκια κλάζων 

τεύξεται φρενῶν τὸ πᾶν:

τὸν φρονεῖν βροτοὺς ὁδώ- 

σαντα, τὸν πάθει μάθος 

θέντα κυρίως ἔχειν. 

στάζει δ᾽ ἔν θ᾽ ὕπνῳ πρὸ καρδίας 

μνησιπήμων πόνος: καὶ παρ᾽ ἄ- 

κοντας ἦλθε σωφρονεῖν. 

δαιμόνων δέ που χάρις βίαιος 

σέλμα σεμνὸν ἡμένων.

Δίκα δὲ τοῖς μὲν παθοῦσ- 

ιν μαθεῖν ἐπιρρέπει: 

τὸ μέλλον δ᾽, ἐπεὶ γένοιτ᾽, ἂν κλύοις: πρὸ χαιρέτω: 

ἴσον δὲ τῷ προστένειν. 

τορὸν γὰρ ἥξει σύνορθρον αὐγαῖς.

Οι άνθρωποι μαθαίνουμε παθαίνοντας.

Όποιος ποδοπατεί το δίκαιο, τιμωρείται.

Αυτές οι δύο είναι οι κεντρικές ιδέες της τραγωδίας.

Γιατί όμως παθαίνει ο Αγαμέμνονας; Τιμωρείται για κάποιον λόγο. Για ποιον λόγο;

Γιατί όποιος θε να χύσει αιμάτων ποταμούς
απ' των θεών το μάτι δεν ξεφεύγει·
έρχεται μέρα και οι Ερινύες οι ζοφερές
μ' άλλη στροφή της τύχης που γυρίζει,
τους αφανίζουν, όσοι η ευτυχία των
με τη δικαιοσύνη δε βαδίζει
κι όποιος θα πάει έτσι άφαντος, πάει για καλά.
Βαρύ 'ναι δόξα υπέρμετρη να 'χει κανείς
γιατί απ' τα μάτια του Διός ο κεραυνός πετά.

Συγκλονιστική είναι η στιγμή που επιστρέφει ο Αγαμέμνονας στο Άργος και η Κλυταιμνήστρα θέλει να τον τιμήσει με πολυτέλεια και δόξα. Ο Βασιλιάς απαντά:

μη θες να με χαλάς και σα βάρβαρον άντρα
ταπεινοπροσκυνάς με χαμόσυρτα λόγια·
μηδέ στρώσεις στον δρόμο μου, με τις πορφύρες,
τον φθόνο· στους θεούς τέτοιες τιμές χρωστούμε,
θνητός, σε τέτοια πολυξόμπλιαστα στολίδια
δεν πάει σε μένα να πατώ με δίχως φόβο·
σαν άνθρωπο, όχι σα θεό, να με τιμούνε·

Λόγια φοβερά που επαναφέρουν το μέτρο.

"Λοιπόν του κόσμου μη ντραπείς την κατηγόρια", απαντά η Κλυταιμνήστρα. Και ο Αισχύλος βάζει ένα χαρακτηριστικό από τη δημοκρατική Αθήνα της εποχής του στο στόμα του Αγαμέμνονα: "Όμως και του λαού η φωνή πολύ βαραίνει."

Παραθέτω τα αθάνατα λόγια στο πρωτότυπο:

Λήδας γένεθλον, δωμάτων ἐμῶν φύλαξ,
ἀπουσίᾳ μὲν εἶπας εἰκότως ἐμῇ:
μακρὰν γὰρ ἐξέτεινας: ἀλλ᾽ ἐναισίμως
αἰνεῖν, παρ᾽ ἄλλων χρὴ τόδ᾽ ἔρχεσθαι γέρας:
καὶ τἄλλα μὴ γυναικὸς ἐν τρόποις ἐμὲ
ἅβρυνε, μηδὲ βαρβάρου φωτὸς δίκην
χαμαιπετὲς βόαμα προσχάνῃς ἐμοί,
μηδ᾽ εἵμασι στρώσασ᾽ ἐπίφθονον πόρον
τίθει: θεούς τοι τοῖσδε τιμαλφεῖν χρεών:
ἐν ποικίλοις δὲ θνητὸν ὄντα κάλλεσιν
βαίνειν ἐμοὶ μὲν οὐδαμῶς ἄνευ φόβου.
λέγω κατ᾽ ἄνδρα, μὴ θεόν, σέβειν ἐμέ.
χωρὶς ποδοψήστρων τε καὶ τῶν ποικίλων
κληδὼν ἀυτεῖ: καὶ τὸ μὴ κακῶς φρονεῖν
θεοῦ μέγιστον δῶρον. ὀλβίσαι δὲ χρὴ
βίον τελευτήσαντ᾽ ἐν εὐεστοῖ φίλῃ.
εἰ πάντα δ᾽ ὣς πράσσοιμ᾽ ἄν, εὐθαρσὴς ἐγώ.

Και συνεχίζει ο Αισχύλος με τον συγκλονιστικό θρήνο της Κασσάνδρας. Με έχει αγγίξει τρομερά η σκηνή. Δε νομίζω ότι τα αποσπάσματα μπορούν να αποδώσουν το μέγεθος των λόγων. Προτείνω στον αναγνώστη να διαβάσει ολόκληρο το ίδιο το κείμενο. Που συνεχίζει με την στάση του Χορού στις κραυγές του φόνου, τον πολύ εντυπωσιακό διάλογο Κλυταιμνήστρας - Χορού και την εμφάνιση του Αιγίσθου στον λόγο του οποίου βρίσκονται στοιχεία πολιτικού χαρακτήρα. Αισχύλος, ο τραγικότερος των τριών.

Το έργο τελειώνει απότομα φαινομενικά. Όμως όλα έχουν γίνει. Επιπλέον, ο δρόμος έχει στρωθεί για την συνέχεια της τριλογίας. Η φοβερή πράξη έχει τελεστεί, οι δράστες έχουν φανερωθεί. Το πρώτο επεισόδιο, ή μάλλον άλλο ένα επεισόδιο από τη σειρά επεισοδίων που κατατρέχει την οικογένεια των Τανταλιδών έχει ολοκληρωθεί.