Προμηθέας Δεσμώτης, Αισχύλου

Αν δεν είχαμε τυφλές ελπίδες, θα βλέπαμε μπροστά μας διαρκώς τον θάνατο.



Χορός

μή πού τι προύβης τῶνδε καὶ περαιτέρω;

Προμηθεύς

θνητούς γ᾽ ἔπαυσα μὴ προδέρκεσθαι μόρον.

Χορός

τὸ ποῖον εὑρὼν τῆσδε φάρμακον νόσου;

Προμηθεύς

τυφλὰς ἐν αὐτοῖς ἐλπίδας κατῴκισα.

Χορός

μέγ᾽ ὠφέλημα τοῦτ᾽ ἐδωρήσω βροτοῖς.

Προμηθεύς

πρὸς τοῖσδε μέντοι πῦρ ἐγώ σφιν ὤπασα.

Χορός

καὶ νῦν φλογωπὸν πῦρ ἔχουσ᾽ ἐφήμεροι;

Προμηθεύς

ἀφ᾽ οὗ γε πολλὰς ἐκμαθήσονται τέχνας.

Χορός

τοιοῖσδε δή σε Ζεὺς ἐπ᾽ αἰτιάμασιν—

Προμηθεύς

αἰκίζεταί τε κοὐδαμῇ χαλᾷ κακῶν.



Η τεχνολογία είναι αυτή που μας βοηθά να ξεφύγουμε από την νηπιακή κατάσταση του χωρίς συναίσθηση ονειρικού κόσμου και να βελτιώσουμε τις ζωές μας.

Ικέτιδες, Αισχύλου

Όλα διορθώνονται. Εκτός από τον θάνατο.

καὶ χρημάτων μὲν ἐκ δόμων πορθουμένων,
ἄτην γε μείζω καὶ μέγ᾽ ἐμπλήσας γόμου
γένοιτ᾽ ἂν ἄλλα Κτησίου Διὸς χάριν:
καὶ γλῶσσα τοξεύσασα μὴ τὰ καίρια,
γένοιτο μύθου μῦθος ἂν θελκτήριος
ἀλγεινὰ θυμοῦ κάρτα κινητήρια.
ὅπως δ᾽ ὅμαιμον αἷμα μὴ γενήσεται,
δεῖ κάρτα θύειν καὶ πεσεῖν χρηστήρια
θεοῖσι πολλοῖς πολλά, πημονῆς ἄκη. 

Κάτι ωραίο:

Κῆρυξ:
οὔτοι δικάζει ταῦτα μαρτύρων ὕπο
Ἄρης: τὸ νεῖκος δ᾽ οὐκ ἐν ἀργύρου λαβῇ
ἔλυσεν: ἀλλὰ πολλὰ γίγνεται πάρος
πεσήματ᾽ ἀνδρῶν κἀπολακτισμοὶ βίου.

Βασιλεύς:
ταῦτ᾽ οὐ πίναξίν ἐστιν ἐγγεγραμμένα
οὐδ᾽ ἐν πτυχαῖς βίβλων κατεσφραγισμένα,
σαφῆ δ᾽ ἀκούεις ἐξ ἐλευθεροστόμου
γλώσσης. κομίζου δ᾽ ὡς τάχιστ᾽ ἐξ ὀμμάτων.

Ένα στοιχείο για τους ξένους που επαναλαμβάνεται στο κείμενο:

καὶ ταῦθ᾽ ἅμ᾽ ἐγγράψασθε πρὸς γεγραμμένοις
πολλοῖσιν ἄλλοις σωφρονίσμασιν πατρός,
ἀγνῶθ᾽ ὅμιλον ἐξελέγχεσθαι χρόνῳ.
πᾶς δ᾽ ἐν μετοίκῳ γλῶσσαν εὔτυκον φέρει
κακήν, τό τ᾽ εἰπεῖν εὐπετὲς μύσαγμά πως.

Και φυσικά, στο τέλος, κλασικά:
α) το ανεξιχνίαστο της θείας βούλησης
β) το άγνωστον του μέλλοντος
γ) το αναπόδραστο της Μοίρας
δ) το θείο έρισμα της δικαιοσύνης
ε) το άριστον του μέτρου

Ευμενίδες, Αισχύλου

• Μία βαθύτατα πολιτική τραγωδία, την παραλληλίζω με την Αντιγόνη.
• Μέτρο, μεταξύ της αναρχίας και της τυραννίας αποτελεί η δημοκρατία.
• Η δύναμη των νέων θεών υπερβαίνει τη δικαιοσύνη των παλαιών.
• Όπως η Αντιγόνη λέει ότι θέλει να θάψει τον αδερφό της επειδή είναι αδερφός της και θα τον άφηνε άταφο αν ήταν γιος ή σύζυγος, έτσι και η Αθηνά αθωώνει τον Ορέστη επειδή σκότωσε τη μάνα του που είναι γυναίκα· για την θεά ο θάνατος μιας γυναίκας δεν είναι κάτι σπουδαίο.
• Αλλά και οι Ερινύες κυνηγούν τον Ορέστη επειδή σκότωσε τη μάνα του· αν σκότωνε τη σύζυγό του δε θα ασχολούνταν.
• Το θέμα δεσμών αίματος - δεσμών συμβολαίου.
• Το ζήτημα του πολιτισμού και των θεσμών.
• Η πάλη των παλιών και των νέων θεών.
• Η Αθηνά αμφιταλαντεύεται. Όχι για το ποιος έχει δίκιο. Αλλά για το ποιον τη συμφέρει να κάνει σύμμαχο.
• Η Αθηνά προσπαθεί με διπλωματικό τρόπο να κερδίσει τις θεές, ώστε να μην έχει καμία ζημία η Αθήνα παρά μόνο όφελος. Δεν αρκεί που είναι ισχυρότερη στην παρούσα φάση· θέλει την πλήρη επικράτηση και τη συμμαχία και του Άργους και των Ερινύων.
• Συγκλονιστικές οι Ερινύες στην αρχή.

Ελένη, Ευριπίδη

ὦ θύγατερ, ὁ θεὸς ὡς ἔφυ τι ποικίλον
καὶ δυστέκμαρτον. εὖ δέ πως πάντα στρέφει
ἐκεῖσε κἀκεῖσ᾽ ἀναφέρων: ὃ μὲν πονεῖ,
ὃ δ᾽ οὐ πονήσας αὖθις ὄλλυται κακῶς,
βέβαιον οὐδὲν τῆς ἀεὶ τύχης ἔχων.

Οι θεοί συνέχεια αλλάζουν. Ποιος τους γνωρίζει πραγματικά; Ο τροχός της ζωής γυρίζει, τα χαμηλά έρχονται ψηλά και τα ψηλά χαμηλά.

Κάλχας γὰρ οὐκ εἶπ᾽ οὐδ᾽ ἐσήμηνε στρατῷ
νεφέλης ὑπερθνῄσκοντας εἰσορῶν φίλους
οὐδ᾽ Ἕλενος, ἀλλὰ πόλις ἀνηρπάσθη μάτην.
εἴποις ἄν: οὕνεχ᾽ ὁ θεὸς οὐκ ἠβούλετο;
τί δῆτα μαντευόμεθα; τοῖς θεοῖσι χρὴ
θύοντας αἰτεῖν ἀγαθά, μαντείας δ᾽ ἐᾶν:
βίου γὰρ ἄλλως δέλεαρ ηὑρέθη τόδε,
κοὐδεὶς ἐπλούτησ᾽ ἐμπύροισιν ἀργὸς ὤν:
γνώμη δ᾽ ἀρίστη μάντις ἥ τ᾽ εὐβουλία.

Δεν ωφελεί η μαντεία, αλλά το σωστό μυαλό.

 τί ποτ᾽ ἄπληστος εἶ κακῶν,
ἔρωτας ἀπάτας δόλιά τ᾽ ἐξευρήματα
ἀσκοῦσα φίλτρα θ᾽ αἱματηρὰ δωμάτων;
εἰ δ᾽ ἦσθα μετρία, τἄλλα γ᾽ ἡδίστη θεῶν
πέφυκας ἀνθρώποισιν: οὐκ ἄλλως λέγω.

Ο έρωτας είναι γεμάτος απάτες.

ὅ τι θεὸς ἢ μὴ θεὸς ἢ τὸ μέσον,
τίς φησ᾽ ἐρευνήσας βροτῶν
μακρότατον πέρας εὑρεῖν
ὃς τὰ θεῶν ἐσορᾷ
δεῦρο καὶ αὖθις ἐκεῖσε
καὶ πάλιν ἀντιλόγοις
πηδῶντ᾽ ἀνελπίστοις τύχαις;
σὺ Διὸς ἔφυς, ὦ Ἑλένα, θυγάτηρ:
πτανὸς γὰρ ἐν κόλποις σε Λή-
δας ἐτέκνωσε πατήρ.
κᾆτ᾽ ἰαχήθης καθ᾽ Ἑλλανίαν
προδότις ἄπιστος ἄδικος ἄθεος: οὐδ᾽ ἔχω
τί τὸ σαφὲς ἔτι ποτ᾽ ἐν βροτοῖς:
τὸ τῶν θεῶν δ᾽ ἔπος ἀλαθὲς ηὗρον.

Κανένας δε γνωρίζει τι είναι η θεότητα. Τα ανθρώπινα δεν είναι σαφή. Η αλήθεια βρίσκεται στα λόγια των θεών. Αντίφαση;


Τι είναι αυτό που καθιστά το έργο τραγωδία:

ὧν οὐ θέμις σ᾽ οὔθ᾽ ὁσία
'πύρωσας ἐν θεῶν θαλάμοις,
μῆνιν δ᾽ ἔσχες μεγάλας
ματρός, ὦ παῖ, θυσίας
οὐ σεβίζουσα θεᾶς.
μέγα τοι δύναται νεβρῶν
παμποίκιλοι στολίδες
κισσοῦ τε στεφθεῖσα χλόα
νάρθηκας εἰς ἱερούς,
ῥόμβου θ᾽ εἱλισσομένα
κύκλιος ἔνοσις αἰθερία,
βακχεύουσά τ᾽ ἔθειρα Βρομί
ῳ καὶ παννυχίδες θεᾶς.
εὖ δέ νιν ἄμασιν
ὑπέρβαλε σελάνα
μορφᾷ μόνον ηὔχεις. 

Η Ελένη διαπράττει ύβριν γιατί δε σεβάστηκε τις θυσίες της Μεγάλης Θεάς.
Η ομορφιά της υπερβαίνει το μέτρο.

σώφρονος δ᾽ ἀπιστίας
οὐκ ἔστιν οὐδὲν χρησιμώτερον βροτοῖς. 

Δυσπιστία αποτέλεσμα περίσκεψης είναι αυτό που χρειάζονται οι άνθρωποι.

Αυτά που ελπίζουμε δε συμβαίνουν και αυτά που είχαμε ανέλπιστα έρχονται.

πολλαὶ μορφαὶ τῶν δαιμονίων,
πολλὰ δ᾽ ἀέλπτως κραίνουσι θεοί:
καὶ τὰ δοκηθέντ᾽ οὐκ ἐτελέσθη,
τῶν δ᾽ ἀδοκήτων πόρον ηὗρε θεός.
τοιόνδ᾽ ἀπέβη τόδε πρᾶγμα. 

ΥΓ. Εντυπωσιακοί διάλογοι. 

Χοηφόρες, Αισχύλου

Γιατί όμοια μοίρα και έναν ελεύτερο προσμένει
και εκείνον που 'ναι σ' αλλουνού εξουσία σκλάβος.

Ο θάνατος είναι η κοινή μοίρα των θνητών.

"Και αντί φόνου πληγή πάλι φόνου πληγή
να πλερώνεται· κάμεις, θα βρεις"
ο παμπάλαιος ο μύθος φωνάζει. 

Φοβερή ηχεί η κραυγή του Χορού στο πρώτο επεισόδιο, όταν ο Ορέστης έχει αποκαλυφθεί στην Ηλέκτρα.

Συγκινητική η στιγμή που η Κίλισσα λέει πώς είναι να μεγαλώνεις ένα μωρό.

Φοβερή η ερώτηση του Ορέστη:

"Τι λες Πυλάδη; Μάνα - πώς να τη σκοτώσω;"

Συγκινητικός ο διάλογος Ορέστη -  Κλυταιμνήστρας.

Φοβερή η ερώτηση του Ορέστη:

"Έπραξε ή δεν έπραξε;"

Και συνοψίζει ο Χορός, επαναφέροντάς μας στις δικές μας ζωές:

Κανείς άνθρωπος δίχως κακό στη ζωή του
ως το τέλος αζημίωτος δε θα περάσει

Με τον Ορέστη να διώκεται από τις Ερινύες, ο Χορός μιλάει για τον τρίτο χειμώνα που ξέσπασε στο σπίτι των Ατρειδών.

ὅδε τοι μελάθροις τοῖς βασιλείοις
τρίτος αὖ χειμὼν
πνεύσας γονίας ἐτελέσθη.  

Αγαμέμνονας, Αισχύλου

Ζῆνα δέ τις προφρόνως ἐπινίκια κλάζων 

τεύξεται φρενῶν τὸ πᾶν:

τὸν φρονεῖν βροτοὺς ὁδώ- 

σαντα, τὸν πάθει μάθος 

θέντα κυρίως ἔχειν. 

στάζει δ᾽ ἔν θ᾽ ὕπνῳ πρὸ καρδίας 

μνησιπήμων πόνος: καὶ παρ᾽ ἄ- 

κοντας ἦλθε σωφρονεῖν. 

δαιμόνων δέ που χάρις βίαιος 

σέλμα σεμνὸν ἡμένων.

Δίκα δὲ τοῖς μὲν παθοῦσ- 

ιν μαθεῖν ἐπιρρέπει: 

τὸ μέλλον δ᾽, ἐπεὶ γένοιτ᾽, ἂν κλύοις: πρὸ χαιρέτω: 

ἴσον δὲ τῷ προστένειν. 

τορὸν γὰρ ἥξει σύνορθρον αὐγαῖς.

Οι άνθρωποι μαθαίνουμε παθαίνοντας.

Όποιος ποδοπατεί το δίκαιο, τιμωρείται.

Αυτές οι δύο είναι οι κεντρικές ιδέες της τραγωδίας.

Γιατί όμως παθαίνει ο Αγαμέμνονας; Τιμωρείται για κάποιον λόγο. Για ποιον λόγο;

Γιατί όποιος θε να χύσει αιμάτων ποταμούς
απ' των θεών το μάτι δεν ξεφεύγει·
έρχεται μέρα και οι Ερινύες οι ζοφερές
μ' άλλη στροφή της τύχης που γυρίζει,
τους αφανίζουν, όσοι η ευτυχία των
με τη δικαιοσύνη δε βαδίζει
κι όποιος θα πάει έτσι άφαντος, πάει για καλά.
Βαρύ 'ναι δόξα υπέρμετρη να 'χει κανείς
γιατί απ' τα μάτια του Διός ο κεραυνός πετά.

Συγκλονιστική είναι η στιγμή που επιστρέφει ο Αγαμέμνονας στο Άργος και η Κλυταιμνήστρα θέλει να τον τιμήσει με πολυτέλεια και δόξα. Ο Βασιλιάς απαντά:

μη θες να με χαλάς και σα βάρβαρον άντρα
ταπεινοπροσκυνάς με χαμόσυρτα λόγια·
μηδέ στρώσεις στον δρόμο μου, με τις πορφύρες,
τον φθόνο· στους θεούς τέτοιες τιμές χρωστούμε,
θνητός, σε τέτοια πολυξόμπλιαστα στολίδια
δεν πάει σε μένα να πατώ με δίχως φόβο·
σαν άνθρωπο, όχι σα θεό, να με τιμούνε·

Λόγια φοβερά που επαναφέρουν το μέτρο.

"Λοιπόν του κόσμου μη ντραπείς την κατηγόρια", απαντά η Κλυταιμνήστρα. Και ο Αισχύλος βάζει ένα χαρακτηριστικό από τη δημοκρατική Αθήνα της εποχής του στο στόμα του Αγαμέμνονα: "Όμως και του λαού η φωνή πολύ βαραίνει."

Παραθέτω τα αθάνατα λόγια στο πρωτότυπο:

Λήδας γένεθλον, δωμάτων ἐμῶν φύλαξ,
ἀπουσίᾳ μὲν εἶπας εἰκότως ἐμῇ:
μακρὰν γὰρ ἐξέτεινας: ἀλλ᾽ ἐναισίμως
αἰνεῖν, παρ᾽ ἄλλων χρὴ τόδ᾽ ἔρχεσθαι γέρας:
καὶ τἄλλα μὴ γυναικὸς ἐν τρόποις ἐμὲ
ἅβρυνε, μηδὲ βαρβάρου φωτὸς δίκην
χαμαιπετὲς βόαμα προσχάνῃς ἐμοί,
μηδ᾽ εἵμασι στρώσασ᾽ ἐπίφθονον πόρον
τίθει: θεούς τοι τοῖσδε τιμαλφεῖν χρεών:
ἐν ποικίλοις δὲ θνητὸν ὄντα κάλλεσιν
βαίνειν ἐμοὶ μὲν οὐδαμῶς ἄνευ φόβου.
λέγω κατ᾽ ἄνδρα, μὴ θεόν, σέβειν ἐμέ.
χωρὶς ποδοψήστρων τε καὶ τῶν ποικίλων
κληδὼν ἀυτεῖ: καὶ τὸ μὴ κακῶς φρονεῖν
θεοῦ μέγιστον δῶρον. ὀλβίσαι δὲ χρὴ
βίον τελευτήσαντ᾽ ἐν εὐεστοῖ φίλῃ.
εἰ πάντα δ᾽ ὣς πράσσοιμ᾽ ἄν, εὐθαρσὴς ἐγώ.

Και συνεχίζει ο Αισχύλος με τον συγκλονιστικό θρήνο της Κασσάνδρας. Με έχει αγγίξει τρομερά η σκηνή. Δε νομίζω ότι τα αποσπάσματα μπορούν να αποδώσουν το μέγεθος των λόγων. Προτείνω στον αναγνώστη να διαβάσει ολόκληρο το ίδιο το κείμενο. Που συνεχίζει με την στάση του Χορού στις κραυγές του φόνου, τον πολύ εντυπωσιακό διάλογο Κλυταιμνήστρας - Χορού και την εμφάνιση του Αιγίσθου στον λόγο του οποίου βρίσκονται στοιχεία πολιτικού χαρακτήρα. Αισχύλος, ο τραγικότερος των τριών.

Το έργο τελειώνει απότομα φαινομενικά. Όμως όλα έχουν γίνει. Επιπλέον, ο δρόμος έχει στρωθεί για την συνέχεια της τριλογίας. Η φοβερή πράξη έχει τελεστεί, οι δράστες έχουν φανερωθεί. Το πρώτο επεισόδιο, ή μάλλον άλλο ένα επεισόδιο από τη σειρά επεισοδίων που κατατρέχει την οικογένεια των Τανταλιδών έχει ολοκληρωθεί.