Δαιμονισμένοι - Ντοστογιέφσκι

Σαν αναγνώστης, έχω δυο ιδιοτροπίες. Πρώτον, δεν μπορώ να ησυχάσω αν δεν τελειώσω αμέσως ένα βιβλίο. Και πραγματικά, όλα τα λογοτεχνικά βιβλία που έχω διαβάσει τα έχω τελειώσει σε μια, δυο, άντε τρεις μέρες. Δεύτερον, δεν μπορώ να ξαναδιαβάσω ένα βιβλίο που έχω διαβάσει. Το βρίσκω εξαιρετικά πληκτικό να διαβάζω ιστορίες που ξέρω πώς θα εξελιχθούν.

Σήμερα λοιπόν, μετά από τρεις μέρες διαβάσματος, τέλειωσα τους Δαιμονισμένους του Ντοστογιέφκσι, σε μετάφραση Άρη Αλεξάνδρου. Και το λογοκριμένο κομμάτι, που θυμίζει μαρκήσιο ντε Σαντ, σε μετάφραση S. S. Koteliansky και Virginia Woolf. Σε αυτήν την ανάρτηση δε θα αναφερθώ στο περιεχόμενο, στην υπόθεση του βιβλίου. Αν θέλετε να διαβάσετε μια περίληψη της υπόθεσης, μπορείτε να το ψάξετε στο ίντερνετ.

Ο Ντοστογιέφσκι, είναι για μένα ένας ξεχωριστός συγγραφέας. Όταν ήμουν μικρός, το Έγκλημα και Τιμωρία ήταν το αγαπημένο μου βιβλίο. Έτσι, δεν ήταν χωρίς μεγάλο ενδιαφέρον που ξεκίνησα προχθές να διαβάζω τους Δαιμονισμένους. Όμως από την αρχή της ανάγνωσης, η χαρά μου εξανεμίστηκε, εξαιτίας του τρόπου με τον οποίο γράφτηκε το βιβλίο.

Δεν αποκλείεται, αν ξαναδιάβαζα το Έγκλημα και Τιμωρία τώρα, να απογοητευόμουν και να μην το έβρισκα καθόλου όπως το θυμάμαι. Αλλά τι ήταν αυτό που με απογοήτευσε στο κείμενο των Δαιμονισμένων;

Όσον αφορά τη μορφή, το βρήκα γελοίο στο μεγαλύτερο μέρος του. Δε μου άρεσε καθόλου αυτός ο γρήγορος, ασυνάρτητος και παραληρητικός τρόπος με τον οποίο γράφει το βιβλίο. Ορισμένα σημεία στα οποία πύκνωνε η δράση όμως μου έδωσαν μεγάλη αισθητική ικανοποίηση και σε αυτά αναγνώρισα την ιδιοφυΐα του συγγραφέα.

Τώρα, όσον αφορά τον ουσία του κειμένου, νομίζω ότι αυτό που απασχολεί τον Ντοστογιέφσκι είναι το πώς ο άνθρωπος μπορεί να ζήσει ελεύθερα τη ζωή του. Ο συγγραφέας φαίνεται να επιλέγει την συντηρητική για την κουλτούρα του στάση για τη ζωή που είναι σύμφωνη με τα πλαίσια της Ρωσικής Ορθόδοξης Παράδοσης. Έξω από αυτήν την παράδοση, ο Ντοστογιέφσκι μου φαίνεται πως βλέπει έλλειψη νοήματος, παρακμή, ανηθικότητα, μαυρίλα και θάνατο.

Αυτό που έχει ενδιαφέρον είναι πως ο μελανός τρόπος με τον οποίο περιέγραψε τις νέες ιδέες αποδείχτηκε προφητικός στην περίπτωση της Σοβιετικής Ένωσης. Πράγματι έγιναν φρικαλέα εγκλήματα, πράγματι στήθηκε μια απίστευτη γραφειοκρατία στο όνομα της καινούριας κοινωνίας, πράγματι δημιουργήθηκε ένα σύστημα παρακολούθησης, εκφοβισμού και υποδούλωσης του πληθυσμού, ένα αυταρχικό σύστημα το οποίο μοιάζει, από όσο μπορώ να γνωρίζω, εξαιρετικά με αυτό που περιγράφει ο Ντοστογιέφσκι στο βιβλίο του δεκαετίες πριν την Οκτωβριανή Επανάσταση.

Αλλά αυτό δε σημαίνει πως εκεί οδηγεί απαραίτητα η ελευθερία και η αυτονομία του ανθρώπου. Η Δυτική Ευρώπη τα πήγε περίφημα χωρίς την αυθεντία της παραδόσεως στην οποία βρίσκει ανάπαυση ο συγγραφέας.

Κατά τη γνώμη μου αυτό είναι και το βασικό του λάθος. Βιάζεται να καταδικάσει τη ζωή που βρίσκεται πέρα από τα πλαίσια της Ορθόδοξης θεολογίας. Σχεδόν αποστρέφεται κάθε προσπάθεια για μια τέτοια ζωή και για αυτό θεωρεί από πριν πως τέτοιες προσπάθειες δεν μπορούν παρά να αποτύχουν με τον χειρότερο τρόπο. Η δικιά του παράδοση κρατάει τα μυστικά της πληρότητας της ζωής και έξω από αυτήν υπάρχει ερημιά.

Εδώ, αγαπητέ Ντοστογιέφσκι, κάνεις λάθος.