Ο Αλκιβιάδης και οι χαρές της ζωής

Με αφορμή τη γνωστή προσβολή του Αριστοφάνη στον Αλκιβιάδη (Αχαρνής, στ. 716) βλέπω ότι παραμένω αμφίθυμος απέναντι στον χαρισματικό Αθηναίο πολιτικό. Η ιστορία του είναι γνωστή. Με την ευφυΐα του γοήτευε τους Αθηναίους τους οποίους και υπηρέτησε ως στρατηγός με αποτελεσματικότητα. Τα κίνητρά του αμφισβητήθηκαν και δημιούργησε εχθρότητες. Η ανάκλησή του σχετίζεται με την καταστροφή του αθηναϊκού στρατού στη Σικελία. Για να αποφύγει την καταδίκη συμμάχησε με τους Σπαρτιάτες και τους Πέρσες οι οποίοι τον αξιοποίησαν. Η φιλοδοξία και ο ναρκισσισμός του πήγαιναν χέρι - χέρι με την υψηλότατη νοημοσύνη του και την αγάπη του για τις χαρές της ζωής.

Δεν είναι ότι ο Αριστοφάνης στέκεται απέναντι στις χαρές της ζωής και για αυτό επιτίθεται στον νεαρό Αλκιβιάδη. Στους Αχαρνής ο Δικαιόπολις χαίρεται τη ζωή και την ειρήνη που προσφέρει σε όλους τη δυνατότητα να χαρούν τη ζωή. Συμμετέχει σε συμπόσια, εκθειάζει νόστιμα φαγητά, πίνει κρασί, επιθυμεί την παρέα ωραίων γυναικών. Μας λέει όμως ότι υπάρχουν διαφορετικοί τρόποι για να κυνηγήσει κανείς τις χαρές της ζωής. Και εκεί έρχεται σε αντίθεση με τον Αλκιβιάδη.

Για τον Αριστοφάνη μπορεί κανείς να χαρεί τη ζωή και να είναι ωφέλιμος στους πολλούς ταυτόχρονα, βάζοντας το κοινό συμφέρον και το δίκαιο πάνω από την προσέγγιση που δε λαμβάνει υπόψη τις συνέπειες των επιλογών του ενός στον δήμο.

Αχαρνής, Αριστοφάνη

 ἐξ οὗ γε χοροῖσιν ἐφέστηκεν τρυγικοῖς ὁ διδάσκαλος ἡμῶν,

οὔπω παρέβη πρὸς τὸ θέατρον λέξων ὡς δεξιός ἐστιν·

διαβαλλόμενος δ᾽ ὑπὸ τῶν ἐχθρῶν ἐν Ἀθηναίοις ταχυβούλοις,

ὡς κωμῳδεῖ τὴν πόλιν ἡμῶν καὶ τὸν δῆμον καθυβρίζει,

ἀποκρίνασθαι δεῖται νυνὶ πρὸς Ἀθηναίους μεταβούλους.

φησὶν δ᾽ εἶναι πολλῶν ἀγαθῶν ἄξιος ὑμῖν ὁ ποιητής,

παύσας ὑμᾶς ξενικοῖσι λόγοις μὴ λίαν ἐξαπατᾶσθαι,

μήθ᾽ ἥδεσθαι θωπευομένους, μήτ᾽ εἶναι χαυνοπολίτας.

πρότερον δ᾽ ὑμᾶς ἀπὸ τῶν πόλεων οἱ πρέσβεις ἐξαπατῶντες

πρῶτον μὲν ἰοστεφάνους ἐκάλουν· κἀπειδὴ τοῦτό τις εἴποι,

εὐθὺς διὰ τοὺς στεφάνους ἐπ᾽ ἄκρων τῶν πυγιδίων ἐκάθησθε.

εἰ δέ τις ὑμᾶς ὑποθωπεύσας λιπαρὰς καλέσειεν Ἀθήνας,

ηὕρετο πᾶν ἂν διὰ τὰς λιπαράς, ἀφύων τιμὴν περιάψας.

ταῦτα ποιήσας πολλῶν ἀγαθῶν αἴτιος ὑμῖν γεγένηται,

καὶ τοὺς δήμους ἐν ταῖς πόλεσιν δείξας ὡς δημοκρατοῦνται.

τοιγάρτοι νῦν ἐκ τῶν πόλεων τὸν φόρον ὑμῖν ἀπάγοντες

ἥξουσιν ἰδεῖν ἐπιθυμοῦντες τὸν ποιητὴν τὸν ἄριστον,

ὅστις παρεκινδύνευσ᾽ εἰπεῖν ἐν Ἀθηναίοις τὰ δίκαια.

Πρόκειται για άλλο ένα κατεξοχήν πολιτικό κείμενο του Αριστοφάνη, το παλαιότερο σωζόμενο έργο του εικοσάχρονου τότε κωμικού. Σημειώνω τρία πράγματα: ο ποιητής παίρνει θέση για το πώς πρέπει να διοικείται η πόλη, διατυπώνει άποψη για τον Πελοποννησιακό Πόλεμο που τελικά διέλυσε την αθηναϊκή δημοκρατία και εξηγεί πώς εκείνος βλέπει τον ρόλο του ποιητή μη διστάζοντας να ασκήσει κριτική στον ήδη καταξιωμένο Ευριπίδη. 

Ρόλος του ποιητή είναι να ωφελεί τον δήμο λέγοντας την αλήθεια, ξεμπροστιάζοντας όσους με την κολακεία επιχειρούν να εξαπατήσουν τους πολλούς.

Ο πόλεμος φέρνει οφέλη σε λίγους που παρακινούν τους νέους να θυσιαστούν ενώ οι ίδιοι αποφεύγουν την πρώτη γραμμή. Η ειρήνη και η χαρά της ζωής για τον λαό και όχι για τους λίγους είναι προτιμότερες από έναν πόλεμο για τον οποίον έχουν ευθύνες και οι Αθηναίοι, ειδικά με τον τρόπο που συμπεριφέρθηκαν στους γείτονες και συμμάχους τους.

Οι πολίτες αλλάζουν άποψη εύκολα ανάλογα με το ποιος τους κολακεύει και τους υπόσχεται διάφορα. Η εξαπάτηση είναι μέρος της πολιτικής ζωής και η διατύπωση της αλήθειας δε γίνεται χωρίς κινδύνους. Χρέος του σωστού πολίτη είναι το δίκαιο. Η ανάδειξη των προβλημάτων του πολιτεύματος είναι ουσιαστικό στοιχείο για την προστασία του.